ائتلاف از پیش بارنده پادشاه و خلیفه در یمن

نوعثمانی‌گرایی موجود در سیاست خارجی ترکیه که بر اساس دکترین عمق استراتژیک احمد داووداوغلو متحد قدیمی و رقیب کنونی اردوغان تنظیم شده است، در یک دهه گذشته ترکیه را درگیر رقابت با دیگر قدرت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی در بخش زیادی از بحران‌ها و مسائل ژئوپلتیکی در مناطق مختلف بویژه جهان عرب کرده است.

در این میان یکی از پرونده‌های مهم منطقه‌ای که ترکیه در یکسال گذشته در حال زمینه‌سازی برای ایفای نقش فعالتر در تحولات بوده است بحران یمن می‌باشد. یکی از اقدامات مهم ترکیه در این راستا پذیرش میزبانی از سران اخوان المسلیمن یمن همچون عبدالمجید الزندانی و محمد الیدومی بوده است. در واقع در سالهای اخیر ، استانبول به مقصد مورد علاقه اکثر رهبران حزب اصلاح یمن تبدیل شده است.

از طرف دیگر سال گذشته میلادی دیده بان حقوق بشر سوریه در اواسط ژوئن سندی را منتشر کرد مبنی بر اینکه سازمان اطلاعاتی ترکیه در عفرین سوریه اتاق عملیاتی را برای انتقال مزدوران سوری برای مشارکت در جنگ یمن تشکیل داده بودند. ترکیه پیشتر نیز متهم شده که تروریست‌های سوری را به جنگ‌های لیبی و قره باغ منتقل کرده بود.

همچنین در ادله دیگری از تمایل ترکیه به نقش آفرینی بیشتر در تحولات یمن، یاسین اوکتای، مشاور اردوغان و یکی از نزدیک‌ترین شخصیت‌ها به او در آبان ماه امسال مقاله‌ای برای روزنامه ینی شفق وابسته به حزب حاکم ترکیه با عنوان "همانطور که لیبی و آذربایجان را نجات داد..آیا ترکیه برای نجات یمن از "طوفان قاطعیت" وارد عمل خواهد شد؟"، نوشت. این مقاله در تمام پایگاه‌ها و دستگاه‌های اطلاع‌رسانی حامی ترکیه منتشر شد.

اما اگرچه قرائن فوق الذکر از تلاش ترکیه برای ایفای نقش در تحولات یمن در رقابت با عربستان و امارات حکایت دارد، با این حال در روندی کاملاً معکوس طی روزهای گذشته رسانه‌ها از دراز شدن دست یاری عربستان به سوی آنکارا برای مشارکت در تحولات یمن علیه صنعا خبر داده‌اند. در این میان اکنون این سوال مطرح است که انگیزه عربستان از اقدام به مشارکت دادن ترکیه در تحولات یمن چیست؟ آنکارا چگونه این درخواست پاسخ خواهد داد و آیا ترکیه و عربستان به عنوان دو رقیب سرسخت در تحولات منطقه‌ای می‌توانند اتحادی پایدار در عرصه یمن را تشکیل دهند یا خیر؟

هدف‌گذاری اقتصادی – ژئوپلتیکی اردوغان

ترکیه با وجود آنکه در سال 2015 از عملیات ائتلاف سعودی متجاوز به یمن اعلام حمایت کرد اما از ورود مستقیم نظامی به این جنگ در همراهی با عربستان امتناع ورزید و حتی در یکسال گذشته با شدت گرفتن اختلافات آنکارا- ریاض به انتقاد از عملکرد ائتلاف در ایجاد بحران انسانی در یمن روی آورده بود.

با این حال اکنون اهداف و انگیزه‌هایی که ترکیه را برای حضور بیشتر درصحنه تحولات یمن رهنمون شده است را می‌توان در مجموعه‌ای از انگیزه‌های اقتصادی و ژئوپلتیکی اینگونه خلاصه کرد:

اولاً عواملی چون درگیر شدن گسترده ترکیه در رقابت‌های منطقه‌ای که به تحریم‌های غرب و همچنین تحریم کالاهای ترکیه‌ای در بخشی از کشورهای عربی انجامید بعلاوۀ شیوع پاندمی کرونا، ضربات سختی بر پیکر اقتصاد ترکیه وارد آورد به صورتی که در آخرین انتخابات شهرداری‌ها حزب عدالت و توسعه پس از سالها شهرداری استانبول را از دست داد تا نشان دهد اردوغان و حزب متبوعش شرایط متزلزلی در انتخابات‌های پیش رو خواهند داشت. لذا یکی از اهداف حمایت از سعودی‌ها در یمن، ایجاد شرایط پایان تحریم کالاهای ترکیه ای در کشورهای حاشیه خلیج فارس می‌باشد.  

ثانیاً ترکیه قصد دارد با تقویت ضلع اخوانی پرونده یمن؛ ضمن قدم گذاشتن در همان مشی سیاسی که طی سالهای اخیر درنظر داشته است، جبهه ای جدید را علیه محور سعودی-اماراتی بگشاید که این جبهه به دلیل قرابت جغرافیایی با این دو کشور از موقعیت مناسبی برای آسیب رساندن به آنها برخوردار است و از طرفی قدرت چانه زنی ترکیه در دیگر پرونده های منطقه که به نحوی در آن در تقابل با این محور قرار گرفته است را نیز افزایش می‌دهد.

در این شرایط حفظ وزن اخوانی‌ها در تحولات برای ترکیه حائز اهمیت است. از دو پایگاه مهم اخوانی‌ها در یمن یعنی سقطری و مأرب، هم اکنون سقطری در اختیار نیروهای نزدیک به امارات است و مأرب نیز در آستانه آزادسازی توسط انصارلله قرار دارد. همچنین اخوان المسلمین از ترس از دست دادن کنترل خود بر استانهای جنوب یمن ، مانند شبوه ، که سرشار از نفت و گاز است به حمایت ترکیه می‌اندیشد.

اگرچه حزب اصلاح در کنار دیگر گروه‌های همسو با دولت مستعفی و فراری منصور هادی، عربستان را به‌عنوان تکیه‌گاه و حامی اصلی خود در تحولات یمن به شمار می‌آوردند. به نظر می‌رسد در پی شکست‌های اخیر ائتلاف سعودی و تداوم پیشروی‌های انصارالله در یمن، حزب اصلاح ناگزیر به انتخاب جدیدی است و در صورت مداخله نظامی ترکیه در یمن مهم‌ترین و اصلی‌ترین گزینه پیش روی آن‌ها تکیه کردن بر ترکیه به‌جای عربستان است.

حمایت لجستیکی پشت پرده ترکیه علیه صنعا

نحوه حضور و فعالیت مستقیم ترکیه در بحران یمن تاکنون به صورت حمایت لجستیکی از اخوان المسلمین و ارائه اطلاعات در مورد تحرکات نظامی رقبا تحت پوشش کارهای بشردوستانه و امدادی همانند سازمان حلال احمر ترکیه بوده است. چندی پیش رسانه‌های وابسته به عربستان از اقدام آنکارا با کمک قطر در ارسال پهباد و مستشار نظامی برای کمک به شبه نظامیان اصلاح در جنگ با جنوبی‌ها در شبوه خبر داده بودند.

از طرف دیگر ترکیه فروش سلاح بویژه پهبادهای نظامی به عربستان سعودی را نیز در اقدامات خود ثبت کرده است. گزارشها نشان می‌دهد آنکارا پس از اعلام آمریکا مبنی بر قطع حمایت نظامی از جنگ یمن، در حال تجهیز ریاض به پهپادهای کارایل و نیز پهپادهای هجومی بیرقدار است.

همچنین دور از انتظار نیست که در توافقات پشت پرده میان عربستان و ترکیه، تجربه آنکارا در انتقال گسترده تروریست‌های حاضر در جنگ سوریه به سایر نقاط، اینبار در جنگ یمن نیز در دستور کار اردوغان قرار گیرد.

بی تردید با توجه به اینکه موضع بین المللی شدیدی علیه سعودی‌ها و پیش از آن دولت آمریکا به عنوان ایجاد کنندگان بحران انسانی بزرگ در یمن شکل گرفته است، حمایت سیاسی ترکیه از سعودی‌ها به دلیل تبعات فراوان آن صورت نخواهد گرفت و در صورت تصمیم ترکیه به ورود به جنگ یمن علیه صنعا، بیشتر اقدامات همکاری نظامی پشت پرده با عربستان و دولت مستعفی منصور هادی را در دستور کار قرار خواهد داد.

اتحاد متزلزل و ناپایدار

همکاری میان سعودی‌ها و ترکیه در جنگ یمن بیش از آنکه از یک منطق همکاری راهبردی برخوردار باشد، حاصل اهداف کوتاه مدت ترکیه برای تنش زدایی با سعودی‌ها و نگاه تاکتیکی ریاض به حفظ استان مأرب به هر طریق ممکن می‌باشد.

اولاً همکاری با ترکیه بیش از پیش بر روابط عربستان با امارات در جنگ یمن تأثیرات منفی برجای خواهد گذاشت. امارات و عربستان بی‌شک بعد از تجربه تحولات سوریه و لیبی، حضور ترکیه در تحولات یمن را خطری برای منافع ژئوپلتیکی خود در شبه جزیره تلقی می‌کنند چرا که هدف راهبردی ترکیه آن است تا با ورود به تحولات یمن نه‌تنها از شکست حزب اصلاح در شمال یمن جلوگیری کند بلکه تکیه‌گاه این حزب در تحولات یمن بجای عربستان و امارات شود.

از طرف دیگر جنگ یمن با دیگر عرصه‌های جنگ های نیابتی که ترکیه در سالهای اخیر در سوریه و لیبی و قره باغ تجربه کرده است فرق دارد و یمنی‌ها 6 سال سخت‌ترین محاصره و حملات از ناحیه ارتش تا ین دندان مسلح عربستان با حمایت اطلاعاتی، مستشاری و نظامی قدرت‌های برتر نظامی جهان و حضور شبه نظامیان و نظامیان از کشورهای آفریقایی را با پیروزی پشت سر گذاشته‌اند.

بنابراین هم در مورد اهداف راهبردی دو طرف و هم در موضوع سرنوشت همکاریهای دوسویه احتمالی عربستان و ترکیه، سرنوشت این ائتلاف محتوم به شکست است و در این میان طرفی که زیان بیشتری می‌بیند آنکارا خواهد بود زیرا علاوه بر از بین رفتن بیشتر وجهه این کشور در جهان اسلام (پس از بهبود روابط با رژیم صهیونیستی علی رغم شعارهای حمایت از فلسطین)، اردوغان روابط نسبتاً خوب با محور مقاومت را نیز فدای تقلاهای زودگذر محمد بن سلمان برای فرار از شکست در یمن خواهد کرد.