بازسازی روابط دوحه- بغداد؛ بازی رقبای خلیج فارس در زمین عراق

در میانه روزهای پر جنب‌وجوش سفرهای دیپلماتیک در منطقه غرب آسیا عقمان الغانمی، وزیر کشور عراق برای دیدار با مقمام‌های قطری به دوحه سفر کرده است. طی هفته‌های جاری با فروکش کردن موضوع اپیدمی کرونا منطقه غرب آسیا، به ویژه حوزه کشورهای عربی، به پرترافیک‌ترین کانون سفرهای دیپلماتیک تبدیل شده است که طی آن‌ شاهد دیدار مقمام‌های بلندپایه کشورهای مختلف بوده‌ایم.

با این اوصاف، هر چند بر اساس بیانیه وزارت کشور عراق، سفر الغانمی به دوحه به دعوت رسمی دولت قطر و برای شرکت در سیزدهمین نمایشگاه بین المللی امنیت داخلی و دفاع مدنی صورت گرفت اما برای پی‌بردن به ابعاد و اهداف این سفر ضروری است که سطوحی فراتر از بازید نمایشگاه مورد تحلیل و مداقّه قرار بگیرد. واقعیت امر این است که بغداد و دوحه، هر یک با اهداف ویژه خود در پی توسعه و بسط مناسبات دو جانبه خود هستند.

خیز دوحه برای یافتن جای پا در عراق

بنابر اعلام منابع خبری، عثمان الغانمی، وزیر کشور عراق در جریان سفر به قطر با خالد بن خلیفه بن عبدالعزیز آل ثانی، نخست این کشور دیدار کرده و به بررسی روابط دوجانبه بین قطر و عراق و راه‌های لازم برای حمایت و توسعه آن به ویژه در زمینه‌های امنیتی پرداخته‌اند. دو کشور عراق و قطر به عنوان دو کشور عربی حاضر در منطقه خلیج فارس با هر سطح از مناسباتی، بدون تردید پیرامون مسائل امنیتی نیازمند همکاری و مشارکت هستند. در حقیقت، مسائل امنیتی منطقه به گونه‌ای است که این کشورها ناگریز هستند، زمینه‌های امنیتی را در دستور کار مستقیم خود قرار بدهند.

در همین زمینه، در یک سوی ماجرا می‌توان به موضوع امنیت منطقه‌ای از دیدگاه قطر پرداخت و در سوی دیگر، ماجرا توجه به اهداف امنیتی عراق در ارتباط با کشور عراق نیز می‌بایست مورد توجه قرار بگیرد.

بعد از اعمال تحریم‌ها و محاصره اقتصادی کشور قطر از سوی چند کشور عربی به رهبری عربستان سعودی در سال 2017، کشور قطر بر خلاف گذشته مداخله فعال در امور منطقه و مقابله با سیاست‌های امارات، عربستان و مصر را در پیش گرفته است. در این میان، نکته قابل توجه این است که ابوظبی و ریاض، طی چند سال اخیر تلاش‌های زیادی را برای اعمال نفوذ سیاسی و امنیتی در کشور عراق انجام داده‌اند که حتی در برهه‌ای این رویکرد به مداخله در اعتراضات کشور عراق که از اول نوامبر 2019 آغاز شده بود، کشیده شد.

همزمان با تلاش عربستان و امارات برای نفوذ امنیتی و سیاسی در عراق، کشور قطر نیز برای مقابله و رقابت با این کشورها از انگیزه‌ای فوق العاده برای افزایش سطح نفوذ خود در بغداد برخوردار است. در واقع، قطر از یک طرف قصد دارد همکاری‌های امنیتی خود را با عراق افزایش دهد و حتی شاید سیاست‌های ترکیه را در بغداد مورد حمایت قرار دهد. از سوی دیگر، دوحه به نظر می‌رسد قصد دارد با افزایش سطح همکاری‌ها با عراق، مانع نفوذ ریاض و ابوظبی در عراق شود.

اما در سوی دیگر ماجرا کشور عراق نیز در افزایش سطح همکاری‌های امنیتی با دوحه، اهداف خاص خود را دنبال می‌کند. طی سال‌های بعد از ظهور داعش، بنابر بسیاری از گزارش‌ها و مستندات برخی از کشورهای عربی حامی مالی و لجستیکی داعش بوده‌اند. حتی قبل‌تر از ظهور داعش، در سال‌های بعد از 2003 گزارش‌های امنیتی حاکی از آن هستند که کشورهای حاشیه خلیج فارس، از عملیاتو فعالیت‌های القاعده در عراق حمایت کرده‌اند. اکنون عراق نسبت به این امر رغبت دارد که با ایجاد تعادل در مناسبات با کشورهای خلیج فارس، به نوعی از نگرانی خود در زمینه حمایت از گروههای تروریستی در این کشور بکاهد.

گرایش اقتصادمحور سیاست خارجی عراق در دوران الکاظمی

دولت مصطفی الکاظمی طی ماه‌های گذشته نشان داده که نسبت به نجات اقتصاد بحران‌زاده کشور عراق رغبت ویژه‌ای دارد و در همین راستا، سیاست خارجی اقتصاد محور را در دستور کار قرار داده است. طی ماه‌های اخیر، الکاظمی در سطح منطقه‌ای تلاش ویژه‌ای را برای جدب کمک‌های مالی و سرمایه‌گذاری‌های خارجی در سطح منطقه در پیش گرفته است. در واقع، کشور عراق که پنج سال کابوس‌وار را در نتیجه ظهور و قدرت‌گیری داعش در این کشور تجربه کرده بود، طی سال‌های اخیر در کانون تهدیدات امنیتی و فشار اقتصادی شدید قرار داشته است، لذا رویکرد اقتصاد محور الکاظمی نیز تا حدود زیادی مطقی به نظر می‌رسد.

سفر الغانمی به دوحه که هدف آن به مشارکت در سیزدهمین دوره نمایشگاه «میلیپول قطر» با محوریت امنیت کشور و دفاع مدنی، اعلام شده، به طور حتم با انگیره‌های اقتصادی نیز همراه است. دولت عراق طی ماههای گذشته در زمینه جذب سرمایه خارجی و افزایش سطح همکاری‌های اقتصادی، با کشورهای مختلف وارد مذاکره شده است که یکی نمودهای آن را می‌توان سفر فواد حسین، وزیر امور خارجه این کشور در اوایل اسفند ماه به عربستان مشاهده کرد. قطر در مقام کشوری قدرتمند از نظر اقتصادی، برای دیگر کشورها  از جذابیت ویژه‌ای در بحث مالی و همکاری‌های تجاری برخوردار بوده است لذا به نظر می‌رسد الکاظمی در سفر وزیر دولت خود به دوحه، نیم‌نگاهی به موضوع اقتصادی نیز داشته است.