اردوغان به دنبال گسترش نفوذ خود در عراق است

الاسدی در ادامه ی گفتگوی خود می گوید، اردوغان سیاستمدار زیرکی است و قصد آن را دارد که سود خود را از عراق ببرد، به این نحو که به بهانه ی ساختن استان های شمال غرب باب نفوذ فیزیکی خود را گسترش دهند.

از سویی دیگر یکی از موضوعات اصلی مورد بحث در نشست وزیران دفاع ناتو که در تاریخ ۱۷ و ۱۸ فوریه ۲۰۲۱ برگزار شد، آینده حضور ناتو در عراق بود. وزرای دفاع کشورهای عضو ناتو تصمیم گرفتند تا حضور این سازمان را از ۵۰۰ نفر پرسنل کنونی در عراق به ۴۰۰۰ نفر افزایش دهند. 

با نگاهی به گذشته متوجه می شویم که شروع "ماجراجویی ناتو در عراق" به آگوست سال ۱۹۹۰ و حمله صدام به کویت باز می گردد. بعد از اشغال کویت توسط عراق، بوش پدر که رئیس جمهور آمریکا بود با بسیج یک ائتلاف بین المللی گسترده و تحت چتر حمایتی سازمان ملل به اشغال این کشور پایان داد. در آن زمان، دیدگاه سازمان پیمان آتلانتیک شمالی در مورد عملیات خارج از منطقه یورو-آتلانتیک بسیار متفاوت تر از نگرش امروزی این سازمان بود. گروهی از کشورهای عضو این اتحاد، به رهبری آلمان در برابر هرگونه عملیات فرامنطقه ای همواره مقاومت می کردند.

در دسامبر سال ۱۹۹۰ بود که با درخواست دولت وقت ترکیه از ناتو برای کمک به تقویت بنیه دفاعی و موشکی این کشور اوضاع رو به آشفتگی نهاد. در حالی که بسیاری از کشورهای عضو نظر مثبتی نسبت به مداخله مستقیم ناتو در جنگ اول خلیج فارس نداشتند، اما ترجیح می دادند تا به طور غیر مستقیم هم که شده به ترکیه کمک کنند. در راستای همین ترجیحات بود که ناتو در دسامبر ۱۹۹۰ و در پاسخ به تقاضای ترکیه، تصمیم به استقرار سیستم های دفاع هوایی پاتریوت برای محافظت از این کشور در برابر حملات موشکی نوع اسکاد از طرف عراق گرفت و همچنین در اقدامی دیگر تقویت سیستم های ارتباطی و اطلاعاتی با ترکیه را در دستور کار قرار داد. به دنبال این تصمیم، آلمان هم هواپیماهای آلفای خود را برای نشان دادن همبستگی و انجام گشت زنی در مرزهای عراق روانه ترکیه کرد. به طور خلاصه آن چه اینجا مهم است این است که ناتو از طریق تقویت بنیه دفاعی ترکیه و اقدامات پشتیبانی لازم توانست تا به طور غیر مستقیم در جنگ اول خلیج فارس شرکت کند.

نقش ناتو در عراق با آزادسازی کویت اما به پایان نرسید. در این  دوره، نه عراق و نه دیگر کشورهای منطقه نتوانستند تا خود را از جنگ و بی ثباتی نجات دهند. پس از جنگ هشت ساله علیه ایران، عراق کماکان خود را در دایره رادار ناتو می دید. علیرغم تمامی این ماجراها، صدام در آن زمان توانست قدرت خود در عراق را حفظ کند. اما در سال ۲۰۰۳ میلادی و این بار با مداخله بوش پسر و با استناد به دلایل واهی و غیرقابل قبول بود که سرنگونی صدام عملی شد و عراق را گرفتار دومین جنگ خلیج فارس کرد. در اینجا باید به یاد داشت که بر خلاف پدرش، بوش پسر در شکل دادن به یک نیروی بزرگ ائتلاف بین المللی موفق نبود. مضاف اینکه اقدامات رئیس جمهور وقت آمریکا باعث ایجاد شکاف در داخل ناتو هم شد. ناتو که اولین تجربه خارج از منطقه خود را به دلیل جنگ بوسنی و هرزگوین در کارنامه اش داشت، به علت مقاومت متحدان اروپایی همچون فرانسه و آلمان، از جنگ دوم خلیج فارس هم، همچون جنگ اول نتوانست به طور مستقیم حمایت کند. 

در این میان اما ترکیه که تجربه تلخ مواجهه با خیل عظیم پناهجویان عراقی را در خلال جنگ اول خلیج فارس داشت، در سال ۲۰۰۳ هم  به مانند سال ۱۹۹۰ تقاضای تقویت توان هوایی و موشکی خود از ناتو را کرد. این اتحاد نظامی هم علیرغم شکاف هایی که بین ایالات متحده و اروپا به دلیل شروع جنگ توسط بوش پسر وجود داشت، بار دیگر به درخواست ترکیه پاسخ مثبت داد. 

در حالی که می بینیم ناتو توانسته است از سال ۱۹۹۰ بدین سو در تحولات عراق نقش داشته باشد، باید این موضوع را در نظر داشت که ترکیه سهم مهمی در داخل کردن این سازمان نظامی به عراق داشته است.

در سال ۲۰۰۴، ترکیه میزبان اجلاس ناتو در استانبول بود. پس از انجام مذاکراتی طولانی، در آخر تصمیم بر این شد که عراق مقصد بعدی نیروهای ائتلاف پس از حضور این نیروها در بوسنی و هرزگوین و کوزوو باشد. بعد از اجلاس استانبول، یک ستاد آموزشی – مستشاری در مقیاس کوچک تحت عنوان «ماموریت آموزشی ناتو» به عراق اعزام شد. این ماموریت که با حضور  یک تیم اصلی به عنوان هسته مرکزی ستاد آموزشی انجام می شد اولین رد پای نیروهای ناتو در عراق است. بعدها و به موازات تصمیمی که دولت اوباما در سال ۲۰۱۱ اتخاذ کرد، هیچ ماموریت جدیدی از آن سال به بعد، یعنی بعد از پایان «ماموریت آموزشی ناتو» تا سال ۲۰۱۵ در عراق انجام نشد. در اینجا باید در نظر داشت که بعد از ژوئن ۲۰۱۴ و در پی حملات خونین گروه تروریستی داعش در عراق و سوریه که همراه با اعلام رسمی موجودیت «دولت اسلامی» بود، عراق به موضوعی اصلی برای ناتو تبدیل شد. همین امر کافی بود تا در اجلاس های ولز ۲۰۱۴، ورشو ۲۰۱۶ و اجلاس های بروکسل ۲۰۱۷ و ۲۰۱۸، تصمیماتی متوالی برای تقویت و گسترش حضور ناتو در عراق گرفته شد. لازم به ذکر است که قبل از اتخاذ هرگونه تصمیمی، ناتو مراقب بود تا تاییدیه و یا دعوت دولت مرکزی عراق را برای حضورش در این کشور دریافت کرده باشد. حال اینکه حتی اگر به صورت غیر مستقیم و از طریق پشتیبانی از ترکیه هم که باشد، می توان گفت که ناتو هیچ گاه میهمانی ناخوانده برای عراق نبوده است. 

وقتی روند توسعه حضور ناتو در عراق را بررسی می کنیم، با دو تصمیم پایه ای مواجه می شویم: یکی از آنها عدم فرستادن نیروهای ناتو به میدان و به طور مستقیم است که اعضا قبل از اجلاس ۲۰۱۴ ولز در مورد آن به توافق رسیده بودند. درعوض، آموزش نیروهای محلی و یا جستجو برای استخدام چنین نیروهایی در دستور کار قرار گرفته است. روند دیگر تلاش برای به وجود آوردن شرایطی بود که به هیچ نیروی رزمی اجازه شرکت در درگیری ها را ندهد. این مهم تنها با استخدام افراد محلی غیر نظامی برای ارائه خدمات آموزشی – کمکی و مشاوره ای به دست می آمد. در اینجا شاهد هستیم که چنین تصمیمی برای شکل دادن حضور ناتو در عراق درست به مانند حضور ناتو در افغانستان می باشد که ماموریت نظامی نیروهای «آیساف» در سال ۲۰۱۴ پایان یافته و جای خود را به عملیات فعلی ناتو در این کشور یعنی عملیات «تعلیمات، کمک، مشورت» در سال ۲۰۱۵ داده است. 

همان طور که مشاهده می شود، از دهه ۱۹۹۰ میلادی به بعد دولت هایی که در ترکیه بر سر کار آمده اند مخالفتی با حضور مستقیم و یا غیر مستقیم ناتو در عراق نداشته اند. اگر چه هر از چندگاهی افکار عمومی چندان بدش نمی آید تا رفتار یک جانبه آمریکا در عراق و منطقه را با حضور ناتو در هم آمیخته و همه آن ها را در یک قاب نشان دهد، اما این گونه تحلیل ها منافع و برنامه های کشورهای خارج از منطقه مانند روسیه و چین و منافع آن ها در عراق را نادیده می گیرند. از دیگر ضعف های این گونه دیدگاه ها نادیده گرفتن امضای ترکیه پای تصمیماتی است که ناتو در مورد عراق می گیرد چرا که به ویژه در سال های اخیر، ترکیه یکی از بازیگران اصلی در روند شکل گیری حضور فزاینده ناتو در عراق بوده است. در رابطه با آموزش نیروهای محلی، ترکیه بیش ترین مراقبت و تلاش را کرده است تا از نفوذ جنبش های تجزیه طلب قومی و نیروهای افراط گر دینی به داخل کادر پرسنلی تحت آموزش جلوگیری کند و همواره اطمینان حاصل کرده است که کارکنان ترکیه ای در سمت های اصلی واحدهایی به کار گرفته شوند که کار انتخاب این نیروها را بر عهده دارند.

با تصمیم اتخاذ شده در جلسه وزرای دفاع عضو ناتو در ۱۷ و ۱۸ فوریه سال جاری، حضور ناتو در عراق در سال ۲۰۲۱ بیشتر هم خواهد شد. چنین تصمیمی باعث افزایش تعداد نیروهای ناتو از جمله پرسنل ترک درست در آن سوی مرزهای این کشور یعنی در عراق خواهد شد.