چرا بحران اردن، سعودی‌ها را نگران کرد؟
بحران اخیر در اردن، رفتار شتاب زده و تکاپوی مقامات سعودی برای رد هرگونه بازیگری در این بحران را به دنبال داشت. به راستی دلیل این میزان نگرانی ریاض چیست؟
برخی ناظران سیاسی، بحران اخیر ایجاد شده در اردن را یک کودتای نمایشی می‌دانند که عامل اصلی پشت پرده آن رژیم صهیونیستی بود و هدف آن، تغییر رفتار امان در قبال تحولات منطقه و فرمان برداری هرچه بیشتر از سیاست‌های آمریکا و اسرائیل در منطقه غرب آسیا و شمال آفریقا بود. در این میان به تکاپو افتادن ریاض پس از اعلام دستگیری «باسم عوض‌الله» یکی از مشاوران بن سلمان و از متهمان اصلی این کودتا در اردن، به نوعی کلیه اتهامات علیه سعودی‌ها مبنی بر دخالت در بحران ایجاد شده در اردن را تایید می‌کند.
سعودی‌ها پس از افشای توطئه کودتا در اردن بسیار شتاب‌زده به تکاپو افتادند. دربار سعودی ها تنها کمتر از یک ساعت پس از انتشار خبر دستگیری برخی عوامل توطئه با صدور بیانیه‌ای رسمی حمایت خود را از اردن اعلام کرد. در روز بعد، علاوه بر صدور بیانیه دوم، پادشاه و ولی‌عهد این کشور در تماس‌های جداگانه اعلام کردند که از نظام سیاسی اردن حمایت می‌کنند. پس از آن نیز وزیر خارجه سعودی راهی اردن شد.
خبرگزاری فرانسه با انتشار گزارشی در خصوص اینکه بحران اردن، موجب برانگیخته شدن نگرانی ریاض شد، نوشت که عربستان سعودی هرگونه ارتباط با اختلافات بی‌سابقه در داخل خاندان حاکم بر اردن که اخیرا افشا شد را رد می‌کند اما دستگیری مشاور نزدیک به «محمد بن سلمان» ولی‌عهد سعودی، نگرانی ریاض را برانگیخت و برخی منابع از اعمال فشار مقامات سعودی برای آزادی او خبر دادند.
دولت اردن در چهارم آوریل جاری شاهزاده «حمزه» (۴۱ ساله)، ولی‌عهد سابق و چند شخص دیگر را به دست داشتن در توطئه‌ای برای بی ثبات کردن اردن متهم کرد و در همین راستا ۲۰ نفر از جمله «باسم عوض الله» رئیس پیشین دفتر پادشاهی اردن را دستگیر کرد.
باسم عوض‌الله همچنین وزیر پیشین برنامه‌ریزی در دولت اردن بود و نقشی اساسی در اداره وضعیت اقتصادی این کشور داشت. در سال ۲۰۰۸ به دبی رفت و شرکت «طموح» فعال در حوزه‌های تجاری را راه‌اندازی کرد و گزارش‌های زیادی از روابط او با شخصیت‌های سیاسی در اردن و عربستان سعودی در دست است.
مقامات سعودی گمانه‌زنی‌های رسانه‌های غربی در خصوص دخالت در اختلافات آشکار شده میان شاه اردن و شاهزاده حمزه، برادر ناتنی‌اش را رد می‌کنند و می‌گویند که چنین اختلافاتی احتمالا پیامدهای خطرناکی برای سایر نظام‌های پادشاهی در منطقه به همراه خواهد داشت. به همین دلیل، ریاض نیز پس از حوادث اخیر، به صراحت حمایت خود از شاه اردن را اعلام کرد.
بر اساس این گزارش که ترجمه عربی آن در روزنامه «القدس العربی» منتشر شد، بحران ایجاد شده در اردن، نگرانی عربستان را برانگیخته است. به ویژه که این بحران در سایه نگرانی‌های اردن که اغلب ساکنان آن دارای اصالت فلسطینی هستند، از نزدیکی احتمالی عربستان و اسرائیل حاصل شد. اردن این نگرانی را دارد که هرگونه نزدیکی میان ریاض و تل‌آویو، قیمومیت این کشور بر بیت‌المقدس و مسجد الاقصی را تهدید کند.
در این میان تحلیل‌هایی از سوی برخی رسانه‌ها درباره طمع ریاض به برعهده گرفتن تولیت قدس شریف و تمایل رژیم صهیونیستی به عدم تداوم قیمومیت اردن بر بیت‌المقدس و مسجد الاقصی، نوک پیکان اتهامات را به سوی این دو رژیم جلب کرد. این امر پس از مخالفت امان با عادی سازی و علنی سازی روابط برخی کشورهای عربی با رژیم صهیونیستی بیش از پیش نمایان شده بود و احتمال بروز چالش ها و تنش ها علیه اردن را تقویت کرده بود.
یک‌شنبه پیش، برای نخستین‌بار پس از آغاز بحران در اردن، عبدالله دوم، شاه اردن به همراه شاهزاده حمزه در جشن‌های صدسالگی تاسیس این کشور دیده شد.
یک منبع آگاه نزدیک به ریاض می‌گوید که عربستان سعودی هیچ نفعی از بی‌ثبات کردن اردن که مدتهاست همپیمان منطقه‌ای آن است، نمی‌برد. به همین دلیل نیز «فیصل بن فرحان» وزیر خارجه سعودی در رأس یک هیأت بلندپایه، هفته پیش به امان رفت تا اعلام کند که ریاض در کلیه این چالش‌ها در کنار اردن است.
به گفته این منبع، این سفر پس از آن صورت گرفت که مقامات مسئول سعودی احساس کردند که شاه اردن شایعاتی در این زمینه از سوی طرف‌های مختلف می‌شنود، لذا باید در گفت‌وگوی حضوری این امور رد شود نه تلفنی.
اما منابع آگاه دیگر می‌گویند که هیأت سعودی برای اعمال فشار برای آزادی باسم عوض الله که دارای دو تابعیت سعودی و اردنی است، به امان سفر کرده بود.
عوض الله، پیشتر در کنفرانس آینده سرمایه‌گذاری در عربستان سعودی در کنار بن سلمان دیده و حتی تصاویری از نماز خواندن آنها در کنار یکدیگر منتشر شده بود. این در حالی است که شاهزاده سعودی تنها با نزدیکان خود به نماز می‌ایستد.در کل باید گفت که عوض‌الله شخصیت بحث‌برانگیزی در اردن است. وی زمانی فرستاده ویژه اردن به عربستان سعودی بود.
«بروس ریدل» افسر سابق در سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا) که در حال حاضر در اندیشکده بروکینگز فعالیت می‌کند، می‌گوید: وزیر خارجه سعودی تنها برای احضار باسم به اردن نرفته بود بلکه مدیر دستگاه اطلاعات سعودی و رئیس دفتر محمد بن سلمان او را در این سفر همراهی کردند.
واشنگتن پست پیشتر در خصوص این سفر نوشته بود، هیأت سعودی خواستار آزادی فوری باسم عوض الله بدون هرگونه اقدام قضایی و یا اتهام رسمی علیه وی و بردن او به همراه خود به عربستان شده بود.
به نوشته خبرگزاری فرانسه، اما منبع سعودی بدون اشاره به همراهان وزیر خارجه سعودی در این سفر می‌گوید که دلیل آن، درخواست آزادی عوض‌الله نبود.
یک مقام مسئول غربی در حوزه خلیج فارس نیز تایید می‌کند که عوض‌الله دارای روابط شخصی با ولی‌عهد سعودی است. لذا زندانی شدنش به ضرر وجهه عربستان سعودی در اردن و خارج از آن است زیرا تردیدها درباره دخالت داشتن سعودی‌ها در بحران اردن را رفع نمی‌کند.
«بسمه المونی» استاد دانشگاه «واترلو» کانادا می‌گوید: عوض‌الله برای سعودی‌ها بسیار مهم است زیرا وی دانش عملی درباره بسیاری از برنامه‌های اقتصادی عربستان سعودی، سیاست‌ها و راهبردهای آن را دارد که ریاض نمی‌خواهد از آن در خارج استفاده شود.
تاکنون مقامات اردن، اتهامات وارده به عوض‌الله و اینکه آیا او را محاکمه خواهند کرد را اعلام نکرده‌اند.این در حالی است که وقایع این‌گونه نشان داده می‌شود که دلیل بحران کنونی اردن این است که شاه این کشور، چند سال پیش شاهزاده حمزه را از ولایت عهدی کنار گذاشت و پسرش شاهزاده حسین را جایگزین او کرد.
به گفته مقامات مسئول غربی، بازداشت عوض‌الله توجه را از رقابت در داخل خاندان پادشاهی اردن منحرف ساخت و به وجود مداخله احتمالی خارجی جلب کرد.
این تنش‌ها در اردن، یادآور تنش‌های مشابه در عربستان سعودی و اقدام ملک سلمان در برکناری شاهزاده محمد بن نایف در سال 2017 از ولی‌عهدی و انتخاب پسرش محمد برای این کرسی است.
