" عمران خان"؛ از قهرمانی کریکت تا پست نخست وزیری

مراسم سوگند "عمران خان " نخست وزیر جدید پاکستان 27 مرداد  در این کشور برگزار شد. حزب تحریک انصاف پاکستان به رهبری "عمران خان" در انتخابات پارلمانی  سوم مرداد با کسب 115 کرسی از مجموع 270 کرسی مجلس ملی، برنده اصلی این انتخابات شد. دلیل پیروزی حزب عمران خان در انتخابات پارلمانی پاکستان چیست ؟ اساسا پایگاه مردمی حزب عمران خان چه کسانی هستند ؟ دولت جدید پاکستان در عرصه داخلی وسیاست خارجی با  چه چالش هایی روبرو است ؟  

*علل پیروزی حزب «تحریک انصاف» به رهبری عمران خان:

به طور کلی کارشناسان ناظران سیاسی درباره چرایی پیروزی "عمران خان" در انتخابات پارلمانی دو دیدگاه متفاوت ارائه کردند:

 

الف) نارضایتی مردم از عملکرد دو حزب اصلی:

برخی از ناظران سیاسی نارضایتی مردم از عملکرد دو حزب مردم و مسلم لیگ را عامل پیروز ی عمران خان می دانند .البته در این میان شعارهای جذاب انتخاباتی مثل مبارزه با فساد و ایجاد رفاه و اشتغال برای زنان ، توجه به رای اولی ها و  جوانان  موضوع های دیگری هستند که به پیروزی حزب تحریک انصاف کمک کرده است .

 

 

ب)  ارتش و مهندسی انتخابات پارلمانی:

برخی دیگر از کارشناسان نیز بر این باورند که  "مهندسی انتخابات" از سوی ارتش عامل پیروزی عمران خان در انتخابات پارلمانی پاکستان است.

 از نظر این عده از کارشناسان  مجموعه شرایط پاکستان  اقتضاء می کند که ارتش در پوشش "حزب تحریک انصاف" و نه از راه کودتا، قدرت را به دست بگیرد. همان طور که اشاره شد در انتخابات پارلمانی پا کستان ، سه جریان سیاسی مهم پاکستان  یعنی حزب مردم  به رهبری پسر بوتو  و حزب مسلم لیگ به رهبری شهباز  شریف و مجلس متحده عمل" در مقابل تحریک انصاف صف آرایی کرده بودند.

اکنون این پرسش مطرح است که چرا حزب تازه تاسیس " تحریک انصاف " در انتخابات پارلمانی به پیروزی رسیده است ؟ صرف نظر از اینکه کدام تحلیل درباره پیروزی حزب عمران خان صادق است .درباره دلایل اقبال مردم  به حزب سوم پاکستان یعنی حزب عمران خان می توان به چند نکته اشاره کرد:

1. از زمان استقلال پاکستان  این برای اولین بار است که حزبی غیر از احزاب مسلم لیگ نواز و مردم ، قدرت را در این کشور به دست می گیرند، زیرا همواره قدرت میان احزاب مسلم لیگ نواز و یا مردم دست به دست شده و در مواقعی نیز ارتش با کودتا قدرت را به دست گرفته است.از این رو پیروزی تحریک انصاف تحولی  تاریخی در روند تحولات پاکستان محسوب می شود.
2.  عمران خان در انتخابات اخیر پارلمانی پا کستان ، با شعار مقابله با فساد اداری و مالی ، طرح شعارهای عام پسند نظیر ایجاد 10 میلیون شغل، ساخت 5 میلیون واحد مسکونی و ارائه یارانه به کشاورزان ، بر دو حزب ریشه دار و قدرتمند پاکستان پیروز شد. البته آنچه برای مردم پاکستان مهم است اینکه تحریک انصاف که خود را از جنس مردم معرفی می کند. به شعارهای خود به خصوص مقابله با فساد پایبند باشد.
3.  در این انتخابات بسیاری از بزرگان سیاسی و مذهبی پاکستان  مثل اسفندیار خان، دربلوچستان با بی مهری مردم روبرو شدند و رای نیاوردند.  به باور بر خی ناظران سیاسی  در واقع  نسل جدید در پاکستان تعیین کننده در انتخابات اخیر نقش تعیین کننده ای داشتند .
4.  صرف نظر از مطالب فوق، به اعتقاد برخی ناظران ، تلاشهای یک سال گذشته عمران خان در به زیر کشیدن نواز شریف از قدرت به بهانه مبارزه با فساد از دیگر عاملی است که  به محبوبیت و در نهایت به پیروزی عمران خان کمک کرده است .
5. افزون بر این ، اقدامات رفاهی عمران خان در ایالت خیبر پختونخواه مثل: غیر سیاسی کردن پلیس، ارتقای بهداشت وآموزش در مدارس ، خدمات بیمه ای به 70درصد مردم و نظایر این در پیروزی حزب تحریک انصاف در انتخابات پارلمانی نقش داشته است .
6.   البته به اعتقاد برخی ناظران سیاسی ، پیروزی عمران خان در انتخابات اخیر پاکستان ،رضایت ارتش را نیز به همراه دارد . به بیان دیگر ، در حال حاضر راهبرد ارتش – نهاد پر قدرت - در پا کستان این است که اجازه ندهند احزاب سنتی به قدرت برسند و با ارتش مقابله کنند. و پیروز عمران خان هم در همین چارچوب قابل تحلیل است.

7-  و نکته پایانی اینکه ، با توجه به اینکه تحریک انصاف اکثریت کرسی ها را برای تشکیل دولت کسب نکرده  دولت جدید پاکستان، یک دولت ائتلافی خواهد بود.و تلاش عمران برای رسیدن به پست نخست وزیری ،  ائتلاف با احزاب و گروههای مستقل و مذهبی در این کشور است .

 

 

*چالش های پیش روی عمران خان :

عمران خان رهبر حزب تحریک انصاف که پس از 22 سال تلاش سرانجام اکثریت نسبی کرسی های پارلمان پاکستان را برای تشکیل دولت مرکزی به دست آورد، به عقیده کارشناسان و تحلیلگران در دولت آینده این کشور با مشکلات فراوانی روبرو است:

 

الف) در حوزه داخلی :

1-برخی ناظران معتقدند که عمران خان فاقد ابزارهای لازم برای اجرای شعارهای انتخاباتی خود  مانند ایجاد 10 هزار شغل،  5 میلیون ساختن مسکن  به نیازمندان و مهمتر از همه مقابله با فساد ( به دلیل گستردگی فساد در پاکستان) است.

2- صرف نظر از این موضوع ، دولت آینده پاکستان یک دولت ائتلافی خواهد بود، به باور برخی کارشناسان دولت عمران خان شکننده و ضعیف خواهد بود .با توجه به اینکه دو حزب مهم پاکستان یعنی "حزب مردم وحزب مسلم لیگ نواز شریف" در دولت آیند به صورت اپوزیسیون در مجلس ملی فعالیت خواهند کرد .افزون بر این  دولتهای سند وپنجاب  به عنوان پاشنه آشیل دولت  عمران خان عمل خواهند کرد .

3- اگر چه به اعتقاد برخی کارشناسان ، پیروزی عمران خان با حمایت پشت پرده ارتش به بار نشسته است ، اما یکی از مشکلات احزاب  مختلف در پاکستان ، نحوه تنظیم روابط دولت با ارتش است .اگر عمران خان از این رویه خارج نباشد یکی از چالشهای دولت جدید پاکستان تنظیم روابط با ارتش خواهد بود . مخصوصا  حتمال بروز چالش بین دولت با ارتش در سیاست خارجی به ویژه در حوزه هند و افغانستان یک دغدغه همیشگی است . البته اگر این تحلیل را بپذیریم که عمران با مهندسی انتخابات به پیروزی رسیده باشد ، درچنین شرایطی عمران خان به دلیل همسویی با مواضع ارتش ، مشکلی در این رابطه نخواهد داشت .

5- کمبود شدید آب و برق  یک مشکل همیشگی برای دولتمردان پاکستان محسوب می شود .به همین دلیل دولت جدید عمران خان نیز از این قاعده مستثنی نخواهد بود .البته در سیاست اعلامی عمران خان ،استفاده از ظرفیتهای کشورهای همسایه از جمله ایران مورد توجه قرار گرفته است .و انتظار می رود بخش از مشکلات انرژی پاکستان  با همکاری ایران بر طرف شود . تاکید عمران خان  برای سفر به ایران در در اولین سفر خارجی ، گواه بر اهمیت ایران در سیاست خارجی عمران خان دارد.

ب)در حوزه سیاست خارجی:

1- در پاکستان علیرغم برگزاری انتخابات، ارتش همچنان تعیین کننده رئوس اصلی سیاست های دولت است. به همین دلیل است که برخلاف تغییراتی که انتظار می رود با پیروزی عمران خان در داخل این کشور رخ دهد، در عرصه سیاست خارجی، پیش بینی نمی شود که تغییر ملموسی را شاهد باشیم.

 اغلب کارشناسان شبه قاره هند بر این باورند که هرگونه تغییر و تحول در سیاست خارجی پاکستان،  منوط به هماهنگی بیشتر با ارتش است . به بیان دیگر ارتش متغییر مستقل در تعیین  سیاست خارجی پاکستان محسوب می شود . اگر ارتش به این جمع بندی رسیده باشد که در مناسبات منطقه ای، تغییراتی دهد در این صورت می توان تصور کرد که  دردولت عمران خان  شاهد تحول  در سیاست خارجی باشیم. در حال حاضر مواضع و سیاست های راهبردی ارتش در باره آمریکا، عربستان، هند، ایران و افغانستان تغییری دیده نمی شود  .

2-در این میان برخی معتقدند عمران خان، موضع بی طرفی در مورد ایران و عربستان اتخاذ خواهد کردبه بیان دیگر برخی کارشناسان  معتقدند عمران خان تلاش خواهد کرد در روابط با ایران از یک طرف و عربستان و امریکا از طرف دیگر توازن ایجاد کند . تاکید نخست وزیر منتخب پاکستان برای در نخستین سفر خارجی خود به ایران و سپس به عربستان در این چارچوب قابل بحث است . البته توسعه روابط نظامی می تواند به همکاری سیاسی ایران و پاکستان هم تاثیرگذار باشد. یکی از عوامل توسعه روابط ایران و پاکستان بحث گاز و برق است که عمران خان بر آن تاکید دارد افزون بر این بحث خط لوله ابزار مهمی برای عمران خان است تا شعار انتخاباتی خود را عملی کند.

3-در مورد روابط اسلام آباد- واشنگتن نیز باید گفت که اکنون سیاست آمریکا درباره مذاکره مستقیم با طالبان افغانستان سبب شده تا ارتش پاکستان به یک ارزیابی کلی و نهایی در خصوص ادامه همکاری با واشنگتن دست بزند.اگر سیاست مذاکره ترامپ با طالبان به نتیجه برسد، یقینا ارتش پاکستان تغییرات جدی را در دستور کار قرار خواهد داد. از هم اکنون هم این تغییرات مشهود است. در این راستا ارتش پاکستان روابطی را با چین و روسیه آغاز کرده است. در نتیجه به نظر اسلام آباد در آینده تهران، پکن و مسکو را جایگزین واشنگتن خواهد کرد.

نتیجه گیری

در مجموع پیروزی "عمران خان" در انتخابات اخیر پارلمانی پاکستان حاوی چند نکته مهم است :

اول اینکه ، از زمان استقلال پاکستان  این برای اولین بار است که حزبی غیر از احزاب مسلم لیگ نواز و مردم ، قدرت را در این کشور به دست می گیرند واین پیروزی می تواند تحولی  تاریخی در روند تحولات پاکستان محسوب شود

دوم اینکه، عمران خان در انتخابات اخیر پارلمانی پا کستان ، با شعار مقابله با فساد اداری و مالی ، طرح شعارهای عام پسند نظیر ایجاد 10 میلیون شغل، ساخت 5 میلیون واحد مسکونی و ارائه یارانه به کشاورزان ، بر دو حزب ریشه دار و قدرتمند پاکستان پیروز شد. البته آنچه برای مردم پاکستان مهم است اینکه تحریک انصاف که خود را از جنس مردم معرفی می کند. به شعارهای خود به خصوص مقابله با فساد پایبند باشد.

سوم اینکه، پیروزی عمران خان در انتخابات اخیر پاکستان ،رضایت ارتش را نیز به همراه دارد . به بیان دیگر ،  در تاریخ  پاکستان  همواره قدرت میان ارتش و دو حزب سنتی مردم و مسلم لیگ دست به دست شده است.با توجه به رویکرد احزاب پاکستان ، راهبرد ارتش به عنوان نهاد پر قدرت پا کستان  بر این راهبرد استوار بوده که  اجازه ندهند احزاب سنتی به قدرت برسند و با ارتش مقابله کنند و به همین دلیل بارها دولت احزاب با کودتای ارتش به زیر کشیده شده است . و در حال حاضر  پیروز عمران خان به معنی پیروزی ارتش تلقی می شود .اگر چه برخی ناظران عمران خان را کارگزار جدید ارتش معرفی می کنند که با مهندسی انتخابات از سوی ارتش به پیروزی رسیده است .  

نکته چهارم اینکه ،عمران خان رهبر حزب تحریک انصاف که پس از 22 سال تلاش سرانجام اکثریت نسبی کرسی های پارلمان پاکستان را برای تشکیل دولت مرکزی به دست آورد، به عقیده کارشناسان و تحلیلگران در دولت آینده این کشور با مشکلات فراوانی  داخلی و خارجی روبرو است.

نکته پنجم، کمبود شدید آب و برق  یک مشکل همیشگی برای دولتمردان پاکستان محسوب می شود .به همین دلیل دولت جدید عمران خان نیز از این قاعده مستثنی نخواهد بود .البته در سیاست اعلامی عمران خان ،استفاده از ظرفیتهای کشورهای همسایه از جمله ایران مورد توجه قرار گرفته است و انتظار می رود بخش از مشکلات انرژی پاکستان  با همکاری ایران بر طرف شود . تاکید عمران خان  برای سفر به ایران در در اولین سفر خارجی خود ، گواه بر اهمیت ایران در سیاست خارجی عمران خان دارد.

و نکته پایانی اینکه،در پاکستان علیرغم برگزاری انتخابات، ارتش همچنان تعیین کننده رئوس اصلی سیاست های دولت است. به همین دلیل است که برخلاف تغییراتی که انتظار می رود با پیروزی عمران خان در داخل این کشور رخ دهد، در عرصه سیاست خارجی، پیش بینی نمی شود که تغییر ملموسی را شاهد باشیم.

 

فرهاد همتی – کارشناس مسائل آسیا