چرایی دخالت‌های خارجی در شمال آفریقا/ تونس شبیه لیبی نخواهد شد
رئیس مرکز مطالعات سیاسی دانشگاه لبنان به چرایی دخالت‌های خارجی در کشورهای شمال آفریقا پرداخت و اعلام کرد که تونس هرگز شبیه لیبی نخواهد شد.
شمال آفریقا تبدیل به عرصه رقابت امارات و عربستان با ترکیه شده است. از لیبی گرفته تا تونسی که امارات در تلاش بود تا الغنوشی را از ریاست پارلمان کنار بگذارد که رأی نیاورد.
این رقابت در شاخ آفریقا و در منطقه ساحل نیز قابل مشاهده است. بعد از بهار عربی بود که کشورهای محافطه کار خلیج فارس یعنی امارات و عربستان دخالت مستقیم را در شمال آفریقا شروع کردند. یکی از دلایل این کار، بردن تهدیدات از درون خانه به خارج خانه بود. در واقع امارات و عربستان برای در امان ماندن از موج بهار عربی جنگ‌هایی را در خارج از کشورهایشان شروع کردند تا تهدیدات را متوجه بیرون کنند.
در همین ارتباط، خبرنگار مهر گفتگویی را با «طلال عتریسی» رئیس مرکز مطالعات سیاسی دانشگاه لبنان ترتیب داده است که مشروح آن از نظر می‌گذرد؛
*بعد از بهار عربی شاهد دخالت‌های کشورهای حاشیه خلیج فارس در تحولات بین المللی از جمله در شمال آفریقا هستیم. دلیل دخالت‌های خارجی مستقیم از سوی این کشورها بعد از این برهه زمانی چیست؟
دخالت برخی کشورهای حاشیه خلیج فارس در شمال آفریقا به ویژه در لیبی بیش از کشورهای دیگر این منطقه همچون الجزایر، تونس و مراکش است. وضعیت لیبی اکنون به گونه‌ای است که برخی کشورها همچون عربستان سعودی و امارات از بخشی از مردم لیبی و ژنرال خلیفه حفتر حمایت می‌کنند و از سوی دیگر کشورهایی همچون ترکیه حامی دولت وفاق ملی لیبی به ریاست فایز السراج هستند.
این وضعیت به این دلیل در لیبی ایجاد شده است که کشورهای شمال آفریقا از حل و فصل مشکل لیبی و ایجاد تفاهم داخلی در این کشور عاجز هستند لذا کشورهای خارج از آفریقا بر اساس منافع و مصالح خود در لیبی ورود پیدا کرده‌اند و با دخالت خود در اوضاع لیبی، از طرف‌هایی در این کشور علیه طرف‌های دیگر حمایت می‌کنند. همچنین این دخالت مرتبط با ضعف طرف فرانسوی در شمال آفریقا نیز هست، کشوری که به لحاظ تاریخی در منطقه شمال آفریقا نفوذ و حضور داشته است و این نفوذ به حدی بوده است که برخی کشورهای شمال آفریقا همچون الجزایر، مراکش و به ویژه تونس به زبان فرانسوی صحبت می‌کنند.
در خصوص ترکیه نیز باید گفت مقامات دولت آنکارا با دولت وفاق ملی لیبی در ارتباط هستند و ترکیه ارتباط نزدیکی با گروه اخوان المسلمین دارد. همه این امور باعث پیچیدگی اوضاع لیبی شده است و فرصتی را به عربستان سعودی و امارات داده است تا همچون ایفای نقش در یمن در لیبی نیز ایفاگر نقش باشند. این اقدامات در نهایت به پیچیده‌تر شدن وضعیت لیبی منجر شده است.
*شاهد دخالت‌های خارجی از سوی عربستان و امارات در تونس نیز هستیم. حتی حزب وابسته به امارات که حزب پنجم پارلمان تونس است چندی پیش خواستار تروریستی شناخته شدن گروه «اخوان المسلمین» در تونس شده بود. این در حالی است که حزب اول تونس «النهضه» گرایش اخوانی دارد. دلایل این دخالتها در تونس چیست؟
از زمان سقوط رژیم زین العابدین بن علی در تونس، این کشور در واقع به لحاظ سیاسی به ثبات نرسیده است. درباره مسائل بسیاری همچون اقتصادی و داخلی و نیز روابط منطقه‌ای، میان گروههای مختلف تونسی اختلاف نظر وجود دارد.
به عنوان مثال در شرایطی که جنبش اسلامی النهضه تلاش می‌کند زمینه گسترش روابط با قطر و جلب حمایت دوحه را فراهم کند، برخی طرف‌های داخلی تونس و مورد حمایت عربستان سعودی و امارات مانع از این امر می‌شوند. جنبش اسلامی النهضه همانطور که مشخص است به گروه اخوان المسلمین نزدیک است و این جنبش را تایید می‌کند اما عربستان و امارات به هیچ وجه نمی‌خواهند جنبش النهضه در تونس حاکم یا نفوذ گسترده‌ای در این کشور داشته باشد. بنابراین موضوع اخوان المسلمین بخشی از علت درگیریها و مناقشات در لیبی و تونس است چرا که در حالی که قطر و ترکیه به اخوان المسلمین گرایش دارند، عربستان و امارات، این گروه را یک گروه تروریستی می‌دانند و با نفوذ خود در لیبی و تونس به دنبال نابودی اخوان المسلمین هستند.
*دخالت‌های عربستان و امارات در تونس در حالی است که ترکیه نیز سعی دارد این کشور را وارد مدار آنکارا و طرابلس (دولت وفاق ملی لیبی) کند که البته در دیدار اردوغان از تونس با مواضع بی طرفانه قیس سعید رئیس جمهور تونس مواجه شد. ارزیابی شما از تلاش این کشورها در تونس چیست؟ آیا ممکن است دخالت‌های خارجی این کشور را به وضعیت لیبی تبدیل کند؟
من بر این باور نیستم که تونس مثل لیبی خواهد شد، لیبی پس از قذافی میان عشایر و قبایل و شهرها و مناطق مختلف تقسیم شد. لیبی دارای نفت است و فرانسوی‌ها، انگلیسی‌ها و غرب به دنبال نفت لیبی هستند. بخش اصلی درگیریها در لیبی به خاطر انرژی و حفظ منافع طرف‌های ذینفع است اما در تونس نفت وجود ندارد. اقتصاد تونس مبتنی بر گردشگری است و در نتیجه دشوار است که اوضاع تونس شبیه لیبی شود. علاوه براین تونسی‌ها در جریان انقلاب خود علیه رژیم زین العابدین بن علی و حتی بعد از سقوط وی به سلاح متوسل نشدند لذا من بعید می دانم که تونس به وضعیت لیبی دچار شود. طبعاً اختلافات سیاسی در تونس وجود دارد، اختلافات زیادی اما تاکنون شواهدی مبنی بر اینکه تونس شبیه لیبی شود وجود ندارد.
ترکیه طبعاً اهداف و آرزوهای بزرگی دارد و این کشور هم اکنون در خارج از منطقه یعنی خارج از مرزهای جغرافیایی خود نه فقط در سوریه به عنوان کشور همسایه بلکه در دیگر مناطق همچون لیبی نیز به یک بازیگر موثر تبدیل شده است.
ترکیه در حال حاضر در لیبی به عنوان یک طرف درگیریها شناخته شده است تا جایی که در اوضاع داخلی این کشور شروطی را همچون عقب نشینی خلیفه حفتر از برخی مناطق لیبی را وضع می‌کند. آنکارا همچنین ضمن حمایت از دولت وفاق ملی به ریاست فایز السراج، افراد مسلحی که پیش از این در سوریه به نظامی گری مشغول بودند را به لیبی اعزام می‌کند.
ترکیه همچنین از جنبش النهضه در تونس حمایت می‌کند و با این جنبش رابطه دارد و در کشورهای شمال آفریقا به ویژه لیبی نفوذ دارد. اما این نفوذ ترکیه در شمال آفریقا طبعاً با منافع عربستان سعودی و امارات و نیز منافع فرانسه دچار تضاد و برخورد می‌شود.
فرانسه به لحاظ تاریخی در شمال آفریقا نفوذ دارد و رئیس جمهور فرانسه اعلام کرده است «باید کشورهایی که قطعنامه شورای امنیت مبنی بر عدم ارسال سلاح به لیبی را نقض می‌کنند، تحریم کنیم». در حال حاضر میان فرانسه و ترکیه اختلاف وجود دارد، این کشورها عضو ناتو هستند و وقتی با یکدیگر اختلاف پیدا می‌کنند به معنای اختلاف در داخل ناتو است. چنین موضوعی نشان می‌دهد که به چه اندازه دخالتها در شمال آفریقا و مشکلات ناشی از آن رو به ازدیاد است.
*به طور کلی شاهد ایفای نقش جدی تر کشورهای عربستان و امارات در تحولات مدیترانه شرقی و در رقابت با ترکیه و قطر هستیم. این موضوع چه تاثیری بر تحولات منطقه خلیج فارس و بلوک بندی‌های این منطقه خواهد داشت؟
تحولات منطقه به یکدیگر مرتبط است یعنی اگر عربستان سعودی و امارات به عنوان مثال دستاوردهایی را در منطقه محقق کنند طبعاً تلاش می‌کنند قدرت خود را نمایان کنند و به تبع آن محاصره قطر در منطقه خلیج فارس شدت پیدا خواهد کرد.
علاوه براین هر نوع پیشنهاد گفتگو با ایران را رد خواهد کرد اما اگر عربستان و امارات [با دخالت‌های خود در امور دیگر کشورها از جمله شمال آفریقا دستاوردی کسب نکنند و دچار خسارت شوند] این یعنی اینکه دچار ضعف بیشتری خواهند شد و در نتیجه احتمال اینکه طرح‌های پیشنهادی گفتگو را بپذیرند یا حتی از جنگ یمن عقب نشینی کنند بیشتر می‌شود.
این امر یعنی ضعف عربستان و امارات طبیعتاً در منطقه خلیج فارس نیز تاثیر خواهد گذاشت بنابراین می‌بینیم که امور و تحولات در این منطقه به هم مرتبط هستند. اما ایران در کشورهای شمال آفریقا دخالتی نمی‌کند در نتیجه احساس آسودگی می‌کند و بهایی نمی‌پردازد و با کسی در این منطقه مبارزه نمی‌کند لذا آنچه رخ می‌دهد منافع ایران را به خطر نمی‌اندازد بلکه بالعکس ایران امور در شمال آفریقا را زیر نظر دارد و در درجه نخست به رویدادهای منطقه خلیج فارس اهتمام می ورزد.
