قرار داد تهران ـ موسکو؛ تصمیم ایران برای از بین بردن فشار حداکثری

‌قانون معاهده اساس روابط متقابل و اصول همکاری بین جمهوری اسلامی‌ ایران و فدراسیون روسیه، مشتمل بر یک مقدمه و ۲۱‌ ماده است که در تاریخ ۲۲ اسفندماه سال ۱۳۷۹ هجری شمسی، برابر با دوازدهم مارس ۲۰۰۱ میلادی، تنظیم شد. این قانون ۱۶ دی‌ماه ۱۳۸۰ در مجلس شورای اسلامی‌ تصویب و در تاریخ ۲۷ دی‌ماه همان سال به تأیید شورای نگهبان رسید. ‌این معاهده برای مدت ۱۰ سال منعقد شد و در صورتی‌ که هیچ‌ یک از طرفین حداقل یک‌ سال قبل از پایان اعتبار آن به‌ صورت کتبی طرف دیگر را ‌از قصد خود پیرامون قطع اعتبار معاهده مطلع نکند، خود به‌ خود برای دوره‌های پنج‌ ساله بعدی تمدید می‌شود. در بخش‌های دیگر بر همکاری‌های دو کشور در حوزه‌های مختلف اقتصادی، حمل‌ و نقل، انرژی، سیاسی و امنیتی نیز اشاره شده است .کامبیز میرکریمی، عضو اتاق بازرگانی ایران و روسیه در گفت‌وگوی خود بیان کرده است که این قرارداد فقط با کشور روسیه نیست بلکه کشورهای اوراسیا را نیز تحت پوشش قرار می‌دهد. او همچنین معتقد است روسیه به شدت به این قرارداد احتیاج دارد، به دلیل اینکه می‌تواند از کریدور شمال به جنوب که مزیت ایران است، برای رسیدن به خلیج‌ فارس استفاده کند که این مسئله به نفع روسیه خواهد بود.

* تحلیل شما از تمدید قرارداد ایران و روسیه چیست و این مسئله چقدر بر روابط بین دو کشور تأثیر دارد؟

ارتباط با همسایگان برای ایران بسیار اهمیت دارد و این ارتباط باید برقرار باشد و توسعه پیدا کند. ایران به‌ طور عمده در چهارچوب کمیسیون‌های مشترک فعال است. ما در گذشته معاهدات و قراردادهای همکاری داشتیم. همکاری‌هایی در مورد انرژی هسته‌ای مطرح شد و این نوع ارتباطات چه با روسیه و چه در مورد چین قطعاً ضرورت دارد. دنیا، دنیای رقابت است و همین مسائل موجب رقابت می‌شود. در این رقابت‌ها کشورهای همسایه در اولویت هستند و روسیه نیز همسایه ایران است. مالکیت دریای خزر مشاع است و روسیه همسایه شمالی ما است. قوی‌ترین چیزی که بین ایران و روسیه امضا شد معاهده اوراسیا و یادداشت‌های تفاهم بین ایران و روسیه که در حقیقت بین ایران و اتحادیه اوراسیا است. شاید بتوان گفت مهم‌ترین موافقت‌نامه همکاری ایران با یک کشور همسایه، موافقت‌نامه امضا شده ایران با منطقه تجاری آزاد اوراسیا است و با اینکه من نسبت به عملیاتی شدن آن به‌ طور جدی خوش‌بین نبودم، اما خوشبختانه عملیاتی شده است. لیست کالاهای مبادله شده برای اینکه مشمول معافیت‌های گمرکی شود لیستی قابل‌ قبول است و روزبه‌روز گسترده‌تر نیز می‌شود.

روسیه علاقه‌مند است تا از کریدور شمال به جنوب و از مزیت ایران برای رسیدن به خلیج‌ فارس استفاده کند که این مسئله به نفع این کشور است و ایران نیز علاقه‌مند باز شدن مسیر ایران به سمت دروازه‌های اروپا از طریق روسیه است.

*با توجه به تغییر ریاست‌جمهوری‌ها و تصمیماتی که رئیس‌جمهور جدید اخذ می‌کند، آیا مسئله زمان طولانی قراردادها ایجاد ابهام نخواهد کرد؟

تحلیلگران سیاسی باید در این بحث ورود کنند چون اساس روابط اقتصادی بر روابط سیاسی استوار است. البته در دنیا موارد متعددی وجود دارد که روابط سیاسی مطلوب نیست اما حجم عظیمی از تجارت بین دو کشور وجود دارد. نمونه را در مورد تایوان و چین می‌بینیم.

* در فضای بین‌الملل به نظر می‌رسد روسیه به مواضع ایران نزدیک است بعد اقتصادی این حمایت چگونه جلوه‌گر خواهد بود؟

از بعد اقتصادی هر دو کشور در چند حوزه رقابت و البته منافع مشترک نیز دارند. روسیه علاقه‌مند است تا از کریدور شمال به جنوب و از مزیت ایران برای رسیدن به خلیج‌ فارس استفاده کند که این مسئله به نفع این کشور است و ایران نیز علاقه‌مند باز شدن مسیر ایران به سمت دروازه‌های اروپا از طریق روسیه است. قطعاً این همکاری‌ها امنیت اقتصادی را به دنبال خواهد داشت. تمام کشورها در قاره‌های مختلف حمایت‌های منطقه‌ای دارند و شاید ضعیف‌ترین منطقه برای پیمان‌های اقتصادی همین منطقه است. در شورای همکاری‌های خلیج‌فارس نیز بیشتر همکاری‌ها سیاسی بوده است. این پیمان‌های منطقه‌ای در تمام دنیا جدی است و مرزها را کمرنگ‌تر کرده است. ایران قطعاً باید به سمت پیمان‌های منطقه‌ای پیش برود و با روسیه و ارمنستان و قزاقستان و سایر همسایگان خود پیمان‌های اقتصادی داشته باشد. شاید ما با این کشورهای کوچک در زمینه سرمایه‌گذاری به موفقیت نرسیم و از نظر تکنولوژی نیز این کشورها با روسیه و چین و کشورهای اروپایی قابل قیاس نیستند اما در حوزه تجارت و ترانزیت و حمل‌ و نقل باید به‌ طور جدی این کار را انجام بدهیم. غرب نمی‌تواند به این روابط خرده بگیرد و این نوع روابط را تحت تأثیر قرار بدهد. اما باید کارشناسانی حرفه‌ای و قوی در سازمان‌های ما باشند و در مقابل هر امتیازی که می‌دهیم امتیازی بگیرند، چون در این مباحث وارد جزئیات اقتصادی می‌شویم.

ایران به جای قراردادهای دو جانبه باید به سمت قراردادهای منطقه ای برود.

* مهم‌ترین امتیاز ایران از این قرارداد چیست؟

من نمی‌توانم این قرارداد را چندان از منظر اقتصادی ارزیابی کنم، این قرارداد بیشتر سیاسی است. ایران باید با اوراسیا مذاکره کند. یک قرارداد دوجانبه به دلیل وجود اتحادیه اقتصادی اوراسیا نمی‌تواند قوی باشد. ایران نه با ارمنستان و نه با روسیه و نه با قزاقستان و نه با سایر اعضا این اتحادیه نمی‌تواند قرارداد دوجانبه قوی داشته باشد. منطقه به این سمت می‌رود و ایران با آن‌ها قرارداد تجارت آزاد دارد که بسیار بهتر از قراردادهای دوجانبه است. ما پیمان شانگهای را داریم که عمدتاً مسائل سیاسی است این قرارداد بیست‌ساله نیز عمدتاً سیاسی است.

* آیا می‌توان گفت قراردادهایی ازاین‌دست بیش از توجه به ابعاد اقتصادی بعد سیاسی را دنبال می‌کند؟

این نظر من است و من فکر می‌کنم همین‌طور است. این مسئله را جایگزین نکنید، رابطه اقتصادی مستلزم همکاری‌های سیاسی بین دو کشور است. کریدور شمال به جنوب چه زمانی تقویت شد و سرمایه‌گذاری‌ها سنگین‌تر شدند؟ زمانی که در نوروز گذشته روسای جمهور دو کشور در آذربایجان در کنار هم نشستند و به توسعه کریدور شمال به جنوب تأکید کردند پس‌ از آن سرمایه‌گذاری خوبی شد و تجارت در این مسیر فعال‌تر شد و ما آثار آن را روزبه‌روز دیدیم. امروز شاهد جهش صادرات به روسیه بودیم چون هزینه‌های صادرات کاهش پیدا کرد و واردکننده‌ای که در روسیه است امروز نصف هزینه‌های قبلی را می‌پردازد و کریدور فعال شده باعث شده کالاهای ما به‌ راحتی صادر شود. قبلاً تجارت ما به حمل‌ و نقل دریای خزر محدود بود که مسائل خودش را داشت ولی حمل‌ و نقل زمینی این مسائل را حل کرد سپس خطوط ریلی تقویت شدند شبکه ریل شوروی سابق متفاوت و پهن‌تر است تغییر این خطوط ریلی توسط جمهوری آذربایجان و در خاک ایران انجام می‌شود. امروز راه‌های ارتباطی دریایی و ریلی و جاده‌ای تماماً تقویت شده است. امروز مهم‌ترین سند همکاری بین دو کشور در چهارچوب همکاری‌های اقتصادی ایران با اوراسیا است و باید از آن صیانت کند. قطعاً روسیه باید پشت این همکاری‌ها قرار بگیرد. موافقت‌نامه بیست‌ساله بین ایران و روسیه نیز در پیشبرد این تجارت‌ها اهمیت دارد و قطعاً نقشی اساسی در تصمیم‌گیری‌ها دارد.

* ایران در این پیمان‌ها باید به چه موضوعاتی توجه کند؟

قطعاً باید به منافع کشور توجه شود. آنچه مهم است رقابت‌ها و منافع مشترک بین کشورهاست و این مهارت تیم سیاسی و مذاکره‌کنندگان کشور ما است تا در این زمینه نهایت دقت را به خرج بدهند.