تحلیل: مسیر رفع انسداد تحریم های ایران

 پرونده برجام فراز و نشیب زیادی به خود دیده است. برخی عنوان می کنند که هیچ واقعیتی وجود ندارد که کاهش تحریم و یا رفع تحریم های تسلیحاتی  بتواند در این پرونده به صورت واقعی رخ دهد اما کمی تامل نشان می دهد که فکت برای کاهش تحریم و یا مقابله با تحریم‌ها وجود دارد. در تحریم‌هایی که یک‌جانبه هستند مانند تحریم فشار حداکثری بر ایران که از سوی ترامپ با تحریک رژیم اشغالگر قدس انجام می‌شود، دو راه‌حل حقوقی و سیاسی وجود دارد. در مورد راه‌حل حقوقی با توجه به اینکه این اقدامات برخلاف بسیاری از اسناد لازم‌الاجرای حقوقی است و با منشور ملل متحد و قراردادهای دوجانبه تجاری و بسیاری از کنوانسیون‌های مربوط به منافع ملل مغایرت دارد می‌توان اقدامات حقوقی داشته، طرح دعوی در دیوان بین‌المللی دادگستری و یا در نهادهای ملی و دادگاه‌های ملی کشورها داشت. به‌ خصوص در مورد تحریم‌های ثانویه از بسیاری از کشورها می‌توانیم شکایاتی داشته باشیم و از دارایی‌های کشور رفع انسداد کنیم زیرا تحریم‌ها با مقررات بین‌المللی دولت‌ها مغایرت دارد. این اتفاقی است که در اروپا افتاد اما شرکت‌ها به دلیل منافع اقتصادی خود مجبورند تحریم‌ها را قبول کنند و در چهارچوب این تحریم‌ها پیش بروند در هر صورت راه حقوقی با اینکه می‌تواند طولانی باشد اما مؤثرترین راه است.

در سال 1397 دیوان بین‌المللی دادگستری بر مبنای قرارداد 1955 دعوی قانونی ما را وارد شناخت و قبول کرد و دستور موقتی مبنی بر اینکه تحریم‌های آمریکا نباید بر بحث هوانوردی و غذا و دارو و مبادلات بانکی اعمال شود صادر کرد، این دیوان همچنین بر غیرقانونی بودن تحریم‌های آمریکا صحه گذاشته است. این یک مثال برای اقداماتی است که می‌توانیم در دادگاه‌های بین‌المللی انجام دهیم. ما در دادگاه‌های لوکزامبورگ و انگلستان پرونده حقوقی داشتیم. در کره‌جنوبی نیز در آینده بسیار نزدیک علیه شرکت‌ها و بانک‌هایی که اموال و دارایی‌های ما را مسدود می‌کنند و در توقیف نگه می‌دارند طرح دعوی خواهیم کرد.

برجام به بهترین شکل فعالیت‌های موشکی و هسته‌ای ایران را آن‌ گونه که مدنظر اروپاییان است محدود می‌کند، از این منظر باقی ماندن بر برجام به نفع اروپا است.

مسئله دیگر راه‌حل سیاسی است که در این مسیر نیز راه‌هایی وجود دارد؛ ابتدا برقرار کردن روابط اقتصادی و سیاسی و تجاری با کشورهایی که در تعارض با آمریکا قرار دارند و رایزنی با بقیه کشورها و همچنین اقدام از طریق کارشناسان نظام بین‌الملل تا میزان تحریم‌ها را کاهش دهیم. آمریکا برای اتمام برجام به فعال کردن مکانیسم ماشه اصرار دارد و همان‌طور که دیدیم درخواست برای فعال شدن این مکانیسم را به شورای امنیت ارسال کرده است. اگر آمریکا در برجام بود می‌توانست این مکانیسم را فعال کند. اما اروپا به منافع درازمدت برجام توجه دارد و سعی می‌کند به هر ترتیبی برجام را حفظ کند و سرپا نگه دارد. برجام به بهترین شکل فعالیت‌های موشکی و هسته‌ای ایران را آن‌ گونه که مدنظر اروپاییان است محدود می‌کند، از این منظر باقی ماندن در برجام به نفع اروپا است. با این‌ حال اروپا نیز محدودیت‌هایی دارد. طرف مقابل به‌ شدت یک‌جانبه‌گرا است و اقدام اروپا می‌تواند ضررهای بسیاری برای اتحادیه به همراه بیاورد. اکثر شرکت‌های اروپایی در ارتباط مستقیم با آمریکا هستند مانند ایرباس اروپا در ارتباط اقتصادی و فنی با جنرال موتورز آمریکا است. اما اروپا نگران رفتار ترامپ است زیرا حرکت‌های آمریکا می‌تواند اقتصاد اروپا را فلج کند. اروپا از ضرر اقتصادی هراس دارد و به همین دلیل هم برجام را نگه داشته و هم نگران از اقدامات آمریکاست و سعی دارد این کشور را از خود راضی نگه دارد.

در عین حال افکار عمومی در اروپا نیز تا حد زیادی خواهان ادامه برجام هستند : براساس نظرسنجی یک اندیشکده در اروپا، اکثریت شرکت‌کنندگان از ۱۴ کشور اروپایی از تلاش‌ها برای حفظ توافق هسته‌ای حمایت کرده‌اند. اتریش با ۶۷%، اسپانیا با ۶۲%، لهستان با ۶۰%، مجارستان با ۶۰%، جمهوری چک با ۵۸%، ایتالیا با ۵۷% و رومانی با ۵۶% در رده‌های نخست این نظرسنجی از منظر حمایت از توافق هسته‌ای قرار دارند. فرانسه تنها کشوری است که میزان حمایت از برجام در آن کمتر از ۵۰ درصد است. در نظرسنجی صورت‌ گرفته در این کشور، ۴۷% از تلاش برای حفظ برجام حمایت کرده‌اند؛ با وجود این، در فرانسه نیز فقط ۱۷% از شرکت‌کنندگان در نظرسنجی، با تلاش برای زنده نگه داشتن برجام ابراز مخالفت کرده‌اند. البته علی‌رغم همه این فضاسازی‌ها، اروپایی‌ها دلایل دیگر و جدی‌ای برای حمایت از برجام دارند.

انتظار می‌رود از منظر حقوقی شاهد درگیری جدی کشورهای عضو شورای امنیت با دولت ایالات‌ متحده باشیم.

با توجه به همکاری کشورهای عضو شورای امنیت در برخورد با اقدام یک‌جانبه آمریکا برای فعال کردن مکانیسم ماشه، انتظار می‌رود از منظر حقوقی شاهد درگیری جدی کشورهای عضو این شورا با دولت ایالات‌ متحده باشیم. بحث‌های حقوقی در این زمینه بسیار حساس و البته پیچیده هستند. وارد شدن به مکانیسم‌های مختلف حقوقی، هرکدام راه‌حل‌ها و مختصات خاص خود را دارد شاید در مرحله‌ای اقدامات آمریکا نتواند پیش برود و شاید در مرحله‌ای شرایط به نفع او شود. در هرکدام از مراحلی که هم‌اینک پیش روی کشورمان قرار دارد، مهم‌ترین مسئله حفظ آرامش و توسل به راه‌های حقوقی برای مقابله با یک‌جانبه‌گرایی ایالات‌ متحده در عرصه مسئله هسته‌ای هستیم. مهم‌ترین مسئله در چند ماه باقی‌مانده و جنگ ایران با دولت ترامپ در عرصه حقوقی، پرداختن به افکار عمومی در داخل و خارج از ایران است. نباید چنین تصور شود که هر پیروزی مقطعی، نویددهنده پیروزی نهایی است و نباید معیشت و اقتصاد مردم به مسائلی چون دعواهای حقوقی کشور در شورای امنیت گره بخورد.