طرح «شام جدید»؛ ابعاد و چالش‌ها
با وجود جذابیت رسانه‌ای ویژه طرح مصطفی الکاظمی نمی‌توان در زمینه میدانی این طرح از نظر وجود زمینه‌های عملیاتی شدن با چالش‌های عدیده ای روبه رو است
مصطفی الکاظمی نخست‌وزیر عراق در 23 آگوست 2020 (2 شهریور 1399) از طرحی تحت عنوان طرح «شام جدید » رونمایی کرد. این طرح دقیقا در شرایطی مطرح شد که تنها یک روز از بازگشت الکاظمی و هیات همراه او از واشنگتن گذشته بود. همچنین، الکاظمی در 25 آگوست 2020 (4 شهریور 1399) برای دیدار سه جانیه با رهبران سیاسی کشورهای اردن و مصر، راهی شهر «امان» شد و در این سفر احتمالا ابعاد این طرح با سران سیاسی دو کشور اردن و مصر یعنی ملک عبدالله و عبدالفتاح السیسی، در میان گذاشته شده است.
با نظر به این اوصاف، اکنون این مساله قابل طرح است که طرح شام جدید بغداد چه جزئیاتی دارد و چه اهدافی را دنبال می‌کند؟ همچنین، مساله این است که این طرح در مسیر اجرایی شدن با چه چالش‌های مواجه خواهد شد و تا چه اندازه اکان اجرایی شدن دارد؟
طرح شام جدید؛ طرحی برای همکاری مشترک بغداد- امان- قاهره
مصطفی الکاظمی در گفتگو با روزنامه «واشنگتن پست» از پروژه خود پرده برداشته است اما برخی از جناح‌های سیاسی عراقی اعتقاد دارند که این طرح قبل از ارائه شدن از سوی نخست‌وزیر کنونی عراق، از سوی حیدر البعادی ، نخست‌وزیر سابق ابن کشور ارائه شده بود و اکنون تنها این طرح مجددا رسانه‌ای شده است. هدف محوری طرح مذکور، تبادل آزاد سرمایه، فناوری، تجارت و سرمایه‌گذاری میان سه کشور عراق، اردن و مصر است. در این بین مصر «منبع مهم جمعیتی»، عراق« منبع مهم نفتی» و اردن «حلقه ارتباطی جغرافیایی» خواهند بود.
در سطحی دیگر، افزایش مبادلات اقتصادی مورد توجه سه کشور قرار گرفته است. در چارچوب این طرح مقرر شده ایجاد خط لوله نفتی بصره-عقبه-قاهره با هزینه 18 میلیارد دلاری در دستور کار قرار گیرد. اردن و مصر انتظار دارند، عراق نفت را با تخفیف ویژه (16 دلار پایین‌تر از نرخ روز نفت برنت) به آن‌ها واگذار کند، در مقابل بغداد از مصر و اردن برق وارد کند. به عبارت دقیق کلمه طرح شام جدید نوعی همکاری متقابل نفت در برابر سرمایه‌گذاری و توافقنامه‌های اقتصادی میان سه کشور است.
برخی از شخصیت‌های سیاسی عراقی، این طرح را برای بهبود وضعیت معیشیتی و اقتصادی کشور عراق مفید ارزیابی می‌کنند و معتقد هستند که طرح «شام جدید» می‌تواند بخشی بزرگ از مشکل بیکاری و اشتغال شهروندان عراقی را حل و فصل کند لذا در اجرایی شدن به نتیجه رسیدن این طرح از دولت مصطفی الکاظمی حمایت می‌کنند. با این اوصاف، اکنون برخی ناظران نیز معتقد هستند که این طرح از اساس با شبهاتی همراه بوده و نتیجه مورد انتظار را به همراه نخواهد داشت.
چالش‌ها و موانع طرح شام جدید الکاظمی
با وجود جذابیت رسانه‌ای ویژه طرح مصطفی الکاظمی نمی‌توان در زمینه میدانی این طرح را از نظر وجود زمینه‌های عملیاتی شدن قابل توجه مورد ارزیابی قرار داد. در این زمینه می‌توان چند استدلال مهم را طرح کرد:
ا- در سطح ابتدایی کانون اصلی طرح شام جدید بر همکاری اقتصادی، فناوری و سرمایه‌گذاری میان طرفین متمرکز شده است اما در عمل فقط کافی است که به سطح مبادلات کنونی میان سه کشور توجه شود. سه کشور عراق، مصر و اردن تولید ناخالص داخلی‌ای به ارزش 500 میلیارد دلار دارند اما حجم مبادلات عراق و مصر 1 میلیارد و 200 میلیون دلار، عراق و اردن حدود 1 میلیارد دلار و مصر و اردن کمتر از 1 میلیارد دلار است. حال مشخص نیست با چنین سطح ضعیفی از مبادلات این سه کشور چگونه قصد دارند در زمینه سرمایه‌گذاری و تبادلات اقتصادی به یکدیگر یاری برسانند.
2- بر اساس طرح شام جدید کشورهای ادن و مصر خواهان انتقال نفت عراق به کشورهای خود با تخفیف ویژه، ان‌هم 16 دلار پایین‌تر از نرخ جهانی نفت برنت هستند. بر اساس هیچ نوع همکاری و قرارداد اقتصادی میان دو یا چند کشور مستقل، این درخواست قاهره و امان منطقی به نظر نمی‌سد. حتی در صورت موافقت دولت عراق با چنین درخواستی این پارلمان و افکار عمومی عراقی است که به طور حتم اجازه نخواهند داد ثروت ملی کشور با چنین نرخی در اختیار این کشورها قرار بگیرد.
3- در سطح سوم، اجرایی شدن طرح شام جدید نیازمند هموار شدن و وجود زمینه‌های ارتباطی در سطح قابل قبول است اما آن‌چه اکنون شاهد آن هستیم این بوده که هیچ گونه زمینه ارتباطی قابل توجهی برای همکاری میان این سه کشور وجود ندارد. اردن در مقام حلقه ارتباطی میان سه کشور، تا کنون هیچ گونه زیرساختی را برای اجرایی شدن این طرح در دستور کار قرار نداده؛ در نتیجه به نظر می‌رسد حداقل در کوتاه مدت اهداف این طرح متحقق نخواهد شد.
