پیمان صلح اسرائیل و امارات و چهره جدید خاورمیانه
عادی سازی روابط بین اعراب و اسراییل چهره جدیدی به منطقه خواهد داد، اما این سوال نیز وجود دارد که آیا این توافق در راستای اهداف فلسطین و مردم منطقه نیز هست؟
مجله نیویورکر به قلم رابین رایت، تحلیلگر و ستوننویس این مجله، به بررسی ابعاد توافق عادی سازی روابط بین امارات و رژیم صهیونیستی پرداخته است:
سال 1982 و در روزی که حمله اسرائیل به لبنان منجر به عقبنشینی 6 هزار نیروی نظامی جنبش آزادیبخش فلسطین شد، یک جنگجوی فلسطینی لطیفهای تلخ را برایم تعریف کرد: روزی خداوند خطاب به رونالد ریگان، رئیسجمهور ایالاتمتحده، لئونید برژنف رهبر شوروی و یاسر عرفات رئیس سازمان آزادیبخش فلسطین میگوید که به یک سوال هر سهتان پاسخ خواهم داد. ریگان با عجله پا پیش میگذارد و از خدا میپرسد «چقدر مانده تا نظام سرمایهداری بر کل جهان حکمفرمایی کند؟» خداوند پاسخ میدهد:«یکصد سال». ریگان شروع به گریستن میکند. خدا از او میپرسد «به چه دلیل گریه میکنی؟». ریگان پاسخ میدهد «زیرا این اتفاق در طول زندگی من رخ نخواهد داد.» سپس نوبت به برژنف میرسد و از خدا میپرسد «چقدر مانده تا کومونیسم بر جهان فرمانروایی کند؟» و خدا پاسخ میدهد:«دویست سال». برژنف نیز اشک میریزد زیرا در طول عمر او این اتفاق نمیافتد. سپس یاسر عرفات جلو میآید تا سوال خود را بپرسد، «پروردگارا چقدر مانده تا مردم من کشور خودشان را داشته باشند؟» و این بار خداوند شروع به گریستن میکند.
با این که هنوز جزئیات این توافق مشخص نشده است، اما کاخ سفید با برداشتی عجولانه از آن اعلام کرد که این توافق نقطه عطف و موفقیتی بزرگ برای مسلمانان سراسر جهان خواهد بود.
سهشنبه، 13 اوت، کاخ سفید توافقی تاریخی را بین اسرائیل و امارات متحده عربی، شیخنشین نفتی ثروتمند و متحد دیرین فلسطینیان اعلام کرد. توافقی که جهت عادیسازی روابط دیپلماتیک گام برمیدارد. این توافق شگفتآور که انتظار میرود طی هفتههای آتی و در مراسمی رسمی در کاخ سفید به امضای نهایی رسد، شامل بازگشایی سفارتخانهها در دو کشور، ایجاد تعاملات تجاری و تکنولوژیکی، برقراری پروازهای مستقیم و راهاندازی گردشگری بین دو کشور و همکاریها در حوزههای انرژی، امنیتی و اطلاعاتی خواهد بود. پس از اعلام این خبر، تصاویر پرچم امارات و اسرائیل در کنار یکدیگر بر روی ساختمان شهرداری در تلآویو نقش بست و رووین ریولین، رئیسجمهوری اسرائیل از شیخ محمد بن زاید، ولیعهد ابوظبی برای سفر به اسرائیل دعوت به عمل آورد.
با این که هنوز جزئیات این توافق مشخص نشده است اما کاخ سفید با برداشتی عجولانه از آن اعلام کرد که این توافق نقطه عطف و موفقیتی بزرگ برای مسلمانان سراسر جهان خواهد بود، زیرا اکنون میتوانند مستقیما از ابوظبی به اورشلیم (بیت المقدس) سفر کنند و در مسجدالاقصی به عبادت بپردازند و از آنها به خوبی استقبال خواهد شد. این ذهنیت که اسرائیل و مقامات دولت یهود تا پیش از این دههها، مسلمانان کشورهای جهان را در زمره دشمنان خود به حساب میآوردند، اقدام به صدور روادید برای بازدید و عبادت در معبد کوه در بیتالمقدس که مقدسترین مکان یهودیان در جهان است میکنند، خوش خیالیست.
با گذشت بیش از ربع قرن از پیمان اسلو، همچنان مسیر رسیدن به کشوری مستقل و صلحی پایدار میان فلسطینیان و اسرائیل در هالهای از ابهام قرار دارد.
جارد کوشنر، در یک کنفرانس خبری که پس از اعلام خبر توافق از سوی کاخ سفید برگزار شد اعلام کرد که این اقدام منجر به تضعیف گروههای تندروی جهادی خواهد شد، که آن تفکر نیز بسیار نامتحمل میکند. توافق اخیر که به آن لقب «پیمان ابراهیم» را دادهاند، سومین مورد از به رسمیت شناخته شدن اسرائیل میان 22 کشور عربی است. توافق اول در سال 1979 و مذاکرات صلح میان مصر و اسرائیل به امضا رسید و توافق دوم مربوط به پیمان صلح با اردن در سال 1994 میشود. توافق جدید بیانگر موفقیتی دیپلماتیک برای ترامپ و نتانیاهو است که اکنون در کشورهای خودشان مورد آماج حملاتی سیاسی منتقدان هستند و با مشکلات داخلی بسیاری دست و پنجه نرم میکنند.
در آمریکا این توافق از حمایت فراحزبی برخوردار است؛ جو بایدن نامزد دموکراتها و رقیب انتخاباتی ترامپ در انتخابات ریاست جمهوری پیشروی، از این توافق حمایت کرد و آن را گامی بزرگ و تاریخی برای کاهش شکافهای عمیق موجود در میان کشورهای خاورمیانه دانست و امارات را به دلیل این اقدام شجاعانه مورد ستایش قرار داد.
با گذشت بیش از ربع قرن از پیمان اسلو، همچنان مسیر رسیدن به کشوری مستقل و صلحی پایدار میان فلسطینیان و اسرائیل در هالهای از ابهام قرار دارد. اکنون پس از دههها تنش و درگیری در خاورمیانه، به نظر میرسد که دیگر مسئله فلسطین اولویت اصلی منطقه نیست و دیگر موضوعی حیاتی و خط مشی خاورمیانه نخواهد بود. برادرانشان آنها را یکه و تنها رها کردهاند و به قول نیتان سچز، مدیر مرکز سیاست خاورمیانه در موسسه بروکینگز، «درگیری میان اسرائیل و فلسطین به طور واضح از اهمیتش برای رهبران منطقه کاسته شده است». او همچنین معتقد است که این توافق آشکارا نشان از بیرغبتی سران کشورهای عربی به خصوص امارات متحده عربی و عربستان نسبت به رهبران فلسطین و آرمان آنها دارد. آنها دیگر نمیخواهند به دلیل احتمال طرد شدن از جانب فلسطین، از تحولات منطقه و فرصتهای آن عقب بمانند.
این توافق هشدارهای ایجاد جبههای ضدایرانی را در منطقه صادر میکند که پیشتر و در پشت پرده در حال شکلگیری بود و حال کشورهای بیشتری به آن میپیوندند.
اکنون شرایط به گونهای پیش میرود که شاهد هستیم علت تنشها در خاورمیانه و منطقه از درگیری میان اعراب و اسرائیل به تنش میان اعراب و ایران در حال تغییر است. با این اتفاق و تغییر ماهیت خصومتها، روندهای دیپلماتیک نیز دچار تحول خواهند شد و مَثَل قدیمی دشمنِ دشمنِ شما، دوست شماست مجددا پای به عرصه میگذارد. همان طور که اکنون نیز شاهنشینهای مسلمان خلیجفارس منافع مشترک بسیاری را با رهبران دولت یهود و اسرائیل مشاهده میکنند. این توافق هشدارهای ایجاد جبههای ضدایرانی را در منطقه صادر میکند که پیشتر و در پشت پرده در حال شکلگیری بود و حال کشورهای بیشتری به آن میپیوندند.
ترامپ پس از کنفرانس تلفنی سهجانبه با بنیامین نتانیاهو، نخستوزیر اسرائیل و شیخ بن زاید، ولیعهد ابوظبی، در جمع خبرنگاران این توافق را گامی مهم در جهت ساختن خاورمیانهای آرام، امنتر و مرفهتر خواند. او اظهار داشت که روابط میان دو رهبر اسرائیل و امارات طی مذاکرات محرمانه که شش هفته به طول انجامید، روابطی صمیمانه بود و اضافه کرد که «اکنون یخ روابط شکسته شده است و انتظار دارم که کشورهای عرب و مسلمان بیشتری مسیر امارات را پیش بگیرند.»
جارد کوشنر که مسئول پیشبرد طرح صلح خاورمیانه ترامپ است، اظهار داشت که پس از علنی شدن این توافق، رهبران چندین کشور عربی با او تماس گرفتهاند و از این که آنها در این مسیر عادیسازی روابط در صف اول نبودند ابراز ناراحتی کردهاند. بحرین، دیگر شیخنشین خلیجفارس، بلافاصله به امارات برای برداشتن گام در جهت ایجاد صلح و ثبات در خاورمیانه تبریک گفت. پیش از این نیز زمزمههایی مبنی بر قصد مراکش برای برقراری ارتباط با اسرائیل به گوش میرسید. در سال 2018، سلطان پیشین عمان نیز میزبان نتانیاهو بود و قطر در دهه نود میلادی به سران اسرائیل اجازه افتتاح یک دفتر تجاری کوتاه مدت در دوحه را داده بودند و میزبان اسرائیل در چندین کنفرانس پس از آن بودند.
اما در آن سمت رهبر تندروی اسرائیل، بنیامین نتانیاهو، از تعهد خود بر حق حاکمیت دولت یهود بر کرانه باختری گفته و تاکید کرده که هیچ تغییری در جریان طرح الحاق بوجود نیامده است .
نتانیاهو، در ازای این توافق که به صورت رسمی کشور اسرائیل را به رسمیت میشناسد، طرح الحاق کرانه باختری که یکی از اصلیترین برنامههای نخستوزیری اوست را به حالت «تعلیق» درآورده است. در بیانیه اعلامی کاخ سفید آمده است که تمرکز فعلی اسرائیل گسترش روابط با دیگر کشورهای عرب و مسلمان جهان است. انگیزه اعلامی اماراتیها از این توافق نیز جلوگیری از الحاق کرانه باختری رود اردن و ممانعت از نابودی روند صلح مابین اسرائیل و فلسطینیان گفته شده است. انور قرقاش، وزیر امور خارجه امارات متحده عربی اظهار داشت که «امارات از تمام امکاناتی که در اختیار دارد استفاده میکند تا مانع از نابودی طرح صلح دو کشور مستقل میان اسرائیل و فلسطین شود.»
اما در آن سمت رهبر تندروی اسرائیل، بنیامین نتانیاهو، از تعهد خود بر حق حاکمیت دولت یهود بر کرانه باختری گفته و تاکید کرده که هیچ تغییری در جریان طرح الحاق بوجود نیامده است و فقط موقتا در حالت تعلیق قرار دارد و هرگز طرح اسکان شهرکنشینان اسرائیلی را رها نخواهد کرد.
اکنون فلسطینیان به شدت حس میکنند که به آنان خیانت شده است. مقامات فلسطینی توافق میان اسرائیل و امارات را محکوم کردهاند و آن را دشمنی با مردم فلسطین میپندارند و در واکنش به آن سفیر خود را از امارات فرا خواندند و خواستار نشست فوری اتحادیه عرب شدند. سران فلسطینی در بیانیهای تاکید کردند که نه امارات و نه هیچ کشور دیگری این حق را ندارد تا از جانب مردم فلسطین سخن گوید و برایشان تصمیم بگیرد. حنان عشراوی از سیاستمداران کهنهکار فلسطینی در توییتی به تلخی نوشت که «امیدوارم هیچگاه دوستانتان شما را نفروشند.»
رهبری فلسطین در حال حاضر فاقد هرگونه ابتکار دیپلماتیک و سیاسی برای برونرفت از شرایط موجود است.
دنیل کورتزر، سفیر پیشین ایالات متحده در اسرائیل و مصر در گفتگویی اظهار داشت که امارات متحده عربی فلسطینیان را به حال خود رها نکرده است، بلکه دیگر امیدی به رهبران آن برای نجات فلسطین ندارد. اکنون کرانه باختری و نوار غزه توسط دو جناح رقیب هم اداره میشود. جنبش حماس در غزه قدرت را در دست دارد و جنبش فتح به رهبری محمود عباس بر کرانه باختری حکومت میکنند و تلاشهای بسیاری برای متحدسازی و برقراری آشتی ما بین آنها انجام شده است که همگی ناکام ماندهاند و در سایه این ناکامی امیدها برای برقراری صلح پایدار با اسرائیل را از بین برده است. محمود عباس که اکنون 84 ساله است در انتخابات سال 2005 برای دورهای چهار ساله قدرت را در دست گرفت اما بعد از آن مدام انتخابات مجدد را به تاخیر انداخته و همچنان بر کرسی قدرت تکیه زده است. دنیل کورتزر معتقد است که رهبری فلسطین در حال حاضر فاقد هرگونه ابتکار دیپلماتیک و سیاسی برای برونرفت از شرایط موجود است. «اگر من یک فلسطینی بودم به شدت از رهبرانم ناامید میشدم. آنها نتوانستند تا مظلومیت فلسطینیان را در قالب یک سیاست مثبت و قابل اعتنا به تصویر بکشند.»
فلسطینیان در ابتدا باید مشکلات سیاسی داخلی خود را حل کنند، پیش از آنکه از جهان عرب این انتظار را داشته باشند تا در مسیر آرمان آنها قدم بردارند.
اسرائیل اکنون یک متحد در جبهه مقابله با ایران دارد که تنها در فاصله 50 کیلومتری آنان قرار گرفته است.
نیتان سچز به این نکته اشاره میکند که توافق اخیر برخلاف توافقهای پیشین اسرائیل با مصر و اردن، منجر به تغییر تمام پیشفرضهای بنیادین صلح در منطقه میشود. برای دههها چارچوب دیپلماسی بینالمللی اسرائیلیها از فرمول «زمین در ازای صلح» تبعیت میکرد. اسرائیلیها سرزمینهایی را که در طی جنگ با اعراب تصرف کرده بودند را به خودشان بازمیگرداندند و در ازای آن اعراب نیز پیمان به رسمیت شناختن و عدم تعرض به اسرائیل در آینده را امضا میکردند. اما اکنون این شرایط به «صلح در ازای صلح» تغییر یافته است. اصطلاحی که در میان سران دست راستی اسرائیل به رهبری نتانیاهو به تکرار استفاده میشود. بر اساس این فرمول، دولت یهود دیگر هیچ زمینی را برای پیمان صلح رها نمیکند و تنها با به تعلیق درآوردن موقتی ادعاهای خود مبنی بر حق حاکمیت بر سرزمینهای اعراب، با آنها قرارداد صلح و به رسمیت شناخته شدن امضا میکند.
اما سوالی که در این میان مطرح است اینست که برقراری اتحاد رسمی میان اسرائیل و امارات، کشور کوچک اما مهم منطقه و خلیجفارس، چگونه بر تنشهای موجود با ایران تاثیرگذار خواهد بود. سفیر پیشین ایالات متحده در اسرائیل معتقد است که ایران و سیاستهایش طی شش یا هفت سال گذشته باعث شده تا کشورهای حاشیه خلیجفارس و اسرائیل هرچه بیشتر به یکدیگر نزدیک شوند و منافع مشترک بیشتری پیدا کنند. اسرائیل اکنون یک متحد در جبهه مقابله با ایران دارد که تنها در فاصله 50 کیلومتری آنان قرار گرفته است.
