برنامه تهران برای حل بحران بین دو کشور آذربایجان و ارمنستان مطلوب است

در این رابطه با «فرزاد رمضانی بونش» پژوهشگر و کارشناس ارشد مسائل خاورمیانه گفتگو کردیم.

* چه فرایندی بحران قره‌باغ را به نقطه‌ای که امروز هست رساند؟

اگر بخواهیم نگاهی به بحران قره‌­باغ داشته باشیم، درگیری جمهوری آذربایجان و جمهوری ارمنستان در منطقه قره‌­باغ از آغاز استقلال دو جمهوری از شوروی شرو‌ع شده و اختلاف آن­ها کماکان ادامه دارد. مسلما بعد از آنکه جمهوری آذربایجان بخشی از خاک خود را از دست داد و عملا شکست خورده جنگ قره‌­باغ شد، تلاش بسیار زیادی از سوی بازیگران منطقه‌­ای و بین­‌المللی برای کاهش تنش در این حوزه انجام شد تا بتوان به فرمولی برای صلح در قره‌­باغ دست پیدا کرد. اما به نظر می­‌رسد حداقل در چند سال گذشته جمهوری آذربایجان و نخبگان سیاسی و رهبران این جمهوری به این نتیجه رسیدند که روند کنونی تحولات در منطقه قره‌­باغ به نفع این کشور نیست و تداوم وضعیت موجود، به تثبیت حضور ارامنه در قره­‌باغ و پذیرش وضعیت موجود منتهی می­‌شود. رهبران آذربایجان در سال­‌های گذشته تلاش­‌هایی پیرامون تقویت توان دفاعی خود انجام دادند و تلاش کردند با خرید تسلیحات و همچنین تقویت توان نظامی‌شان بتوانند مسائلی مانند بازپس‌­گیری قره­‌باغ را از طریق تقویت و بسیج نیروها و ... به انجام برسانند.

* آیا درگیری میان ارمنستان و آذربایجان می­‌تواند منجر به درگیری گسترده میان دو کشور شود؟

هر چند آذربایجان تلاش‌­های زیادی برای بازپس‌گیری قره‌باغ انجام داده اما نوعی اجماع منطقه‌­ای و بین‌­المللی بر سر این بحران وجود دارد که مایل به تشدید تنش در این حوزه نیست. به نظر نمی‌­رسد آذربایجان در وضعیت موجود قائل به بازپس‌­گیری تمام مناطق از دست رفته خود باشد.

لذا این تنش‌­ها، موقتی است و بعد از مدت کوتاهی، این نوع درگیر‌‌‌‌‌‌ی‌ها چه میان جمهوری آذربایجان و جمهوری خودخوانده قره­باغ و چه میان جمهوری آذربایجان با جمهوری ارمنستان در مناطق قره‌باغ و یا مناطق مرزی جمهوری آذربایجان و جمهوری ارمنستان اتفاق می‌­افتد. اما آنچه که مشخص است این است که بیشتر بازیگران منطقه‌­ای و بین­‌المللی رویکرد چندان مثبتی به افزایش تنش­‌ها و درگیری گسترده میان آذربایجان و ارمنستان نشان نمی‌­دهند. گرچه ترکیه حمایت خود از آذربایجان را در این زمینه اعلام کرده. با توجه به نوع ائتلاف و اتحادی که ارمنستان با فدراسیون روسیه دارد و همچنین در بعد دیگر نوع تنش‌­ها و اختلافاتی که اتحادیه اروپا با ترکیه دارد و لابی قدرتمند ارامنه در کشورهای اروپایی، آمریکایی و فدراسیون روسیه و ... به نظر نمی‌­رسد در وضعیت کنونی افزایش درگیری­‌ها به گونه‌­ای باشد که جمهوری آذربایجان در کوتاه مدت بتواند از طریق نظامی مناطق از دست رفته خود را باز پس گیرد.

در وضعیت موجود به نظر می­‌رسد تنش‌­ها میان آذربایجان و ارمنستان مقطعی باشد و هیچ‌کدام از این دو کشور حاضر به افزایش تنش گسترده بین خودشان به شکل یک جنگ کامل نیستند.

در این وضعیت فرمول‌­های زیادی برای حل این مسأله از طریق رویکرد میانجی‌­گرایانه، بازیگران منطقه­‌ای و بین­‌المللی و راه‌حل‌هایی برای جابجایی سرزمینی و همچنین تعیین نوع جدیدی از مرزهای بین این دو کشور وجود دارد. در وضعیت موجود به نظر می­‌رسد این تنش‌­ها مقطعی باشد و نه جمهوری آذربایجان و نه جمهوری ارمنستان حاضر به افزایش تنش گسترده بین خودشان به شکل یک جنگ کامل نیستند. چرا که عواقب گسترده منفی و جدی در بعد امنیت ملی و ... برای هر دو کشور در پی دارد.

* ارمنستان و آذربایجان به عنوان همسایگان شمالی، منافع مشترک قابل توجهی با ایران دارند. جهت­‌گیری جمهوری اسلامی ایران در قبال درگیری­‌های میان دو کشور چیست؟

با توجه به رویکرد پیشین و اخیر تهران، تهران مخالف شکل‌­گیری جنگ میان دو کشور است. زیرا هرگونه درگیری گسترده میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان می‌­تواند پیامدهای بسیار منفی امنیتی، سیاسی، اقتصادی و ... برای منافع ملی ایران در پی داشته باشد. در این وضعیت به نظر می­‌رسد فرمول مطلوب برای ایران نیز این باشد که این دو کشور در چارچوب توافق مسالمت‌­آمیز حاضر به حل مسأله خود باشند و در این چارچوب بتوانند مسائل خود را از طریق میانجی­‌گری بازیگران منطقه‌­ای و بین­‌المللی حل کنند.

* شیوه نقش‌­آفرینی ایالات متحده آمریکا در مسأله قره‌­باغ چگونه است؟

به نظر می­رسد آمریکایی­‌ها در سال­های گذشته تلاش کردند هم با جمهوری ارمنستان و هم با جمهوری آذربایجان روابط رو به گسترشی داشته باشند. در صورتی که دامنه تنش گسترده­‌تر شود، آمریکایی‌­ها برای کاهش تنش دامنه فشار را بر هر دو کشور افزایش می­دهند و موضوع فعال کردن روند دیپلماسی و مذاکره مسالمت‌­آمیز میان آنها را پیگیری خواهند کرد.