مداخلات سیاسی فرانسه و شکست مصطفی ادیب!

در قالب همین طرح «مصطفی ادیب» در تاریخ 10 شهریور مکلف به تعیین کابینه شد، اما او پس از گذشت سه هفته از اعلام نامزدی برای سمت نخست­‌وزیری، استعفا داد و رئیس جمهور «میشل عون» استعفای او را پذیرفت. این استعفا به دلیل فراز و فرودهای بسیار بر سر انتخاب لیست وزرای پیشنهادی و ایجاد چالش­‌های گسترده با احزاب سیاسی این کشور رخ داد.

پیرامون دلایل استعفای مصطفی ادیب، بازیگران داخلی و خارجی مؤثر در این رخداد و اهداف آنها و همچنین آینده وضعیت بحرانی لبنان  با سیاوش فلاح‌­پور کارشناس مسائل غرب آسیا به گفتگو نشستیم.

* گره اصلی شکل‌گیری وضعیت فعلی در لبنان در کجاست و چرا آقای «مصطفی ادیب» نتوانست در مهلت قانونی کابینه مورد نظر خود را تشکیل دهد؟

گره اصلی انتخاب وزیر دارایی بود. وزارت دارایی سهم جنبش «امل» است و حزب­‌الله از امل حمایت می­‌کند. البته کسی تصور نمی­‌کرد که حتی با تشکیل دولت به رهبری مصطفی ادیب تغییری در این وضعیت ایجاد شود. چون بحران لبنان خیلی بزرگ‌تر از این است که با تشکیل دولت موقت حل شود به خصوص بعد از بحرانی که به خاطر انفجار بندر بیروت اتفاق افتاد. با این حال می‌­توان گفت با تشکیل این دولت یک ثبات سیاسی ایجاد می­‌شد که خیابان‌ها را آرام می‌کرد تا مقامات لبنان بتوانند شرایطی را برای برگزاری انتخابات زودهنگام فراهم کنند و یا لبنان را به مقطع انتخابات بعدی برسانند. بعد از انفجار بیروت نیروهای متمایل به آمریکا از جمله عربستان و احزابی که در داخل لبنان متمایل به این جریان هستند به سمت ایجاد یک بحران بزرگ در لبنان حرکت می‌کردند. به این معنا که بعد از سقوط دولت حسان دیاب هجمه گسترده­‌ای علیه حزب­‌الله راه بیندازند، تا جایی که یک عده نگران بودند تا بار دیگر درگیری­‌های نظامی در داخل لبنان شروع شود.

در چنین فضایی سفر ماکرون باعث شد فضا تا حدی آرام شود. ماکرون مذاکره مستقیم با حزب­‌الله داشت و تأکید کرد که باید دولت وحدت ملی در این کشور تشکیل شود. یعنی دولتی با حضور حزب­‌الله، خلاف حرف متحدین آمریکا که شرط تشکیل دولت را عدم حضور حزب‌­الله قرار داده بودند.

در چنین شرایطی در یک بازه زمانی بسیار کوتاه بر سر ادیب به عنوان فردی که مکلف به تشکیل کابینه باشد توافق شد و ماکرون هم دو هفته فرصت داد تا فرایند تشکیل دولت طی شود. اولین ضربه از طرف آمریکا بر این طرح با تحریم دو چهره از نزدیکان حزب‌­الله از جمله «حسن خلیل» وزیر سابق دارایی و از چهره‌­های بسیار نزدیک به «نبیه بری» دبیرکل جنبش امل وارد شد. این حرکت نشان داد که آمریکا  قصد دارد در مسیر طرح فرانسه سنگ­‌اندازی ­کند. به این معنا که حضور حزب­‌الله یا متحدینش در دولت به آسانی ممکن نباشد.

اولین ضربه از طرف آمریکا بر این طرح با تحریم دو چهره از نزدیکان حزب­‌الله وارد شد. این حرکت نشان داد که  آمریکاقصد دارد به نوعی در مسیر طرح فرانسه سنگ‌­اندازی کند.

از طرف دیگر، از اواسط هفته دوم بعد از تعیین ادیب به عنوان گزینه پیشنهادی نخست وزیری روشن شد جریان حامی وی که همان «سعد حریری» نخست وزیر در سایه بود، اجازه رایزنی بین ادیب و احزاب شیعه را نمی­‌دهند. در عرف سیاسی لبنان احزاب دارای اکثریت در پارلمان با کسی که مأمور به تشکیل دولت است رایزنی و مذاکره کرده و وزرا را تعیین می­‌کنند و بر اساس آن وزرا به ریاست جمهوری و سپس به پارلمان معرفی می­‌شوند. اما در اینجا شاهد بودیم که در این فرصت چهارده روزه و تحت این عنوان که ما می­‌خواهیم دولتی غیرسیاسی تشکیل دهیم هیچ‌گونه رایزنی میان ادیب و این احزاب صورت نگرفت. جمع‌بندی نهایی جریان حامی ادیب نیز این شد که با احزاب پارلمانی رایزنی نکنند و خود نخست ­وزیر لیستی جداگانه به رئیس جمهور تقدیم خواهد کرد. از همان اول نیز این گزاره مطرح شد که اگر این لیست مورد موافقت قرار نگیرد، ادیب استعفا می­‌دهد و مسئولیت استعفای او با کسانی است که اجازه نمی‌­دهند این دولت تشکیل شود.

* مواضع حزب‌­الله و جنبش امل درباره واگذار کردن پست وزارت دارایی چه بود؟

در مورد حزب‌­الله و امل دو نکته را باید مدنظر داشت. اول اینکه این دو حزب به هر حال اکثریت پارلمان هستند و حق دارند وزیر معرفی کنند. درست است که ساختار سیاسی در حال حاضر تأکید دارد که وزرا غیرسیاسی باشند اما به هر حال حزب­‌الله و امل این حق را دارند، چون اکثریت پارلمان را در اختیار دارند. از طرف دیگر تحریم دو شخصیت کلیدی حامی حزب‌الله از سوی آمریکا این پیام را به همه داد که واشنگتن به دنبال افزایش فشارهای مالی بر جریان مقاومت در لبنان است. علاوه بر این اجرای قانون قیصر نیز اجازه هر گونه همکاری با دولت سوریه را در حوزه مالی مسدود کرد. این تحریم­‌ها نشان داد که سیاست‌مداران لبنانی همسو با آمریکا می­‌خواهند به وزارت دارایی دست پیدا کنند. در چنین شرایطی منطقی است که حزب­‌الله و جنبش امل از موضع خود عقب­‌نشینی نکنند. زیرا مشخص است که آمریکا می‌­خواهد فشارهای مالی خود را بیشتر کند و این­ دو حزب حتی اگر وزارت دارایی را نیز در اختیار داشته باشند، باز هم تحت فشار خواهند بود. پس طبیعی است که از موضع خود درباره کسب کرسی وزارت دارایی عقب‌­نشینی نکنند.

به نظر می‌­رسد دور دوم مذاکرات با فشار آمریکا و عربستان یعنی نیروهایی که به دنبال فروپاشی ساختار سیاسی لبنان هستند، شکست بخورد و فرصت برای فشار بیشتر بر حزب­الله و از بین بردن نفود ایران در لبنان فراهم شود.

جنبش امل و حزب‌­الله امیدوار بودند که ادیب از موضع خود عقب­‌نشینی کند و صرفا به یک فشار رسانه‌ای برای تشکیل دولت غیر‌سیاسی قناعت کند و در نهایت وزارت دارایی به این دو حزب برسد. اظهارات اولیه سعد حریری نیز همین را نشان می‌­داد که عقب­‌نشینی­‌هایی صورت گرفته و احتمالا دولت تشکیل می‌شود اما به نظر می­‌رسد دور دوم مذاکرات با فشار آمریکا و عربستان یعنی نیروهایی که به دنبال فروپاشی ساختار سیاسی لبنان هستند، شکست بخورد و فرصت برای فشار بیشتر بر حزب­‌الله و از بین بردن نفود ایران در لبنان فراهم شود.

* با این شرایط، بحران سیاسی در لبنان تا چه زمانی ادامه خواهد یافت؟

به هر حال شرایط کنونی اتفاق خوبی برای لبنان نیست. فرایند تشکیل دولت قطعا به بعد از انتخابات آمریکا موکول می‌شود و در حال حاضر تعلیقی میان مردم و مقامات لبنان شکل گرفته تا ببینند چه کسی در ایالات متحده رئیس جمهور می­شود و براساس آن سناریوهای آینده را شکل دهند. اگر ترامپ رئیس جمهور شود طبیعتا نیروهای متحد عربستان انرژی تازه­ای برای فشار پیدا می‌­کنند. ولی اگر بایدن رئیس جمهور شود، مسائل تا حدودی فرق می‌­کند.

احتمالا در همین مرحله تا قبل از انتخابات آمریکا موج جدید تحریم‌­ها علیه متحدین حزب‌­الله و حتی سایر احزاب سیاسی لبنان آغاز می­‌شود. 

* انتخاب بایدن چه تغییری در وضعیت لبنان ایجاد خواهد کرد؟

در صورت انتخاب بایدن، در فشار حداکثری کنونی بر لبنان، تا حدودی تعلیق ایجاد می‌­شود. به این معنا که دولت ترامپ در حال حاضر سیستم یکپارچه­‌ای را ایجاد کرده است. با انتخاب بایدن حداقل تا زمانی که تیم جدید در وزارت خارجه آمریکا مستقر شود و نماینده­‌های جدید انتخاب شوند، فضای تنفسی مقطعی برای دولت لبنان فراهم می‌­شود. کما اینکه تیم سیاست خارجه بایدن که همان تیم دولت اوباما هست سابقه توافق با میشل عون را دارند. در دولت اوباما بین گروه­‌های مختلف لبنانی توافق شد تا دولتی تشکیل شود که ریاست آن با میشل عون و نخست وزیر آن سعد حریری باشد. اما اکنون سیاست آمریکا و عربستان حذف کامل متحدین ایران از قدرت است و بحث بر سر گرفتن یا واگذار کردن یک وزارت‌خانه نیست. آن­ها می­‌خواهند دولتی بدون حزب‌­الله تشکیل شود و طبیعتا این اتفاق نمی‌ا­فتد، چون اکثریت پارلمان دست آن­ها است. این خلأ قدرت دست کم تا انتخابات آمریکا وجود خواهد داشت و احتمالا در همین مرحله تا قبل از انتخابات موج جدید تحریم‌­ها علیه متحدین حزب­‌الله و حتی سایر احزاب سیاسی لبنان آغاز می­‌شود.