چرخش استراتژیک حزب اصلاح به سوی صنعا؛ زمینه‌ها و نتایج

طی ماه‌های اخیر شهر استراتژیک مأرب به عنوان آخرین پایگاه حضور نیروهای وابسته به دولت مستعفی و فراری منصور هادی در عدن، به مرکز درگیری‌های یمن تبدیل شده است. نیروهای انصارالله که به واسطه عدم پایبندی نیروهای متجاوز به پیمان‌های آتش بس و تداوم حملات هوایی و محاصره غیرانسانی اقتصادی یمن در پی وارد آوردن ضربه ای سنگین به ائتلاف عبرستان و نیروهای منصور هادی است، از آغاز سال جاری میلادی با شروع پیشروی به سمت مأرب در پی آزادسازی این شهر استراتژیک هستند و دراین مسیر طی ماه‌های گذشته منطقه نهم در استان صنعا و همچنین الحزم ، مرکز الجوف را تصرف کردند و به سمت مارب پیشروی‌های چشمگیری داشته‌اند.

اما بر اساس اعلام روزنامه الاخبار این پیشروی‌ها طی روزهای گذشته و در شرایط انجام معامله تبادل اسرا متوقف شده و از میزان درگیری بین ارتش و کمیته‌های مردمی یمن با نیروهای وابسته به  منصور هادی کاسته شده است.

این روزنامه با اشاره به «آتش‌بس غیر علنی» در اطراق مأرب که پس از معامله تبادل اسرا برقرار شده است، گزارش داد، ظاهرا دولت نجات ملی که ماه گذشته با برخی از میانجیگریهای منطقه‌ای و بین‌المللی برای توقف پیشروی در اطراف این شهر، مخالفت کرده بود، اخیرا در این زمینه نرمش نشان داده است؛ هر چند که صنعاء همچنان بر لزوم اجرای طرح نُه ‌بندی عبد الملک الحوثی رهبر جنبش انصار الله و دور کردن این شهر از تبعات گزینه نظامی تأکید دارد.

در این میان خبر مهم آن است که منابع سیاسی وابسته به صنعاء به الاخبار گفتند که مذاکراتی بین انصار الله و شبه‌نظامیان حزب اخوانی «الاصلاح» (متحد دولت عدن) که مأرب را در اشغال خود دارند، در جریان است. قطر نیز در این میانجیگری، ایفای نقش می‌کنند.

این منابع با بیان اینکه احتمالاً قطر پس از ایران، سفارت خود را در صنعاء بازگشایی خواهد کرد، تأکید کردند، دوحه در تلاش است الاصلاح را مجاب کند تا طرح انصار الله را بپذیرد و «دستاوردهای» خود را در مأرب حفظ کند. در صورت اجرای چنین توافقی به طور حتم جغرافیای سیاسی و نظامی تحولات یمن شاهد تحولات چشم‌گیری خواهد شد که تبعات آن همچون آخرین میخ بر تابوت پیکر دولت به کما رفته عدن و منصور هادی خواهد بود و شرایط برای عربستان نیز پیچیده تر از قبل خواهد شد.

موقعیت استراتژیک مأرب

ماریب در شمال مرکزی یمن و در شرق پایتخت صنعا واقع شده است. این استان توسط پنج استان دیگر احاطه شده است: الجوف از شمال ، صنعا از غرب ، البیضا و شبوه از جنوب و حضرموت از شرق. موقعیت استراتژیکی این استان، جمعیت بالا، موقعیت اقتصادی و ذخایر نفت و گاز ماریب را به عنوان یک استان استراتژیک و بسیار گرانبها در جنگ بین صنعا و دولت مستعفی تبدیل کرده است. خط لوله اصلی انتقال نفت یمن از طریق مأرب به پایانه نفتی راس عیسی در دریای سرخ می رود.

قبل از شروع جنگ در سال 2015 ، جمعیت مارب حدود 411000 نفر بود اما اکنون با توجه به شمار زیاد آواره‌گانی که از استانهای اطراف به این شهر حجوم آورده اند جمعیت این استان در حدود 2 و نیم میلیون نفر برآورد می شود.

مأرب همچنین دارای یک تاریخچه فرهنگی غنی است که تقریباً به 3000 سال قبل باز می گردد. مأرب به عنوان پایتخت سابق پادشاهی سبا، مملو از نمادهایی از تمدن سبایی قبل از اسلام ، از جمله سد مأرب است که مربوط به قرن هشتم قبل از میلاد است. این شهر به لحاظ تاریخی یک تجاری مهم محسوب می شد که جهان مدیترانه و شبه جزیره عربستان را به هم پیوند می داد. مأرب علاوه بر مرکزی سیاسی و تجاری ، پایتخت مذهبی نیز بود که میزبان چندین معبد از جمله معبد اوام ، بزرگترین معبد پیش از اسلام در شبه جزیره عربستان و معبد باران ، معروف ترین بنای دیدنی یمن می‌باشد.

وجود بخش زیادی از میراث تاریخی یمن در این شهر موجب رونق هتل ها ، رستوران ها ، شرکت های ساختمانی و سایر انواع تجارت رشد اقتصادی بیشتر آن نسبت به دیگر مناطق یمن شده اند. در سال 2015 با کنترل انصارالله بر بانک مرکزی در صنعا بانک مارب انتقال هرگونه درآمدی را به صنعا متوقف کرد و سهم 20 درصدی از درامدهای نفتی را به عدن ارسال کرد.

در مارس 2015 نیروهای مشترک ارتش و کمیته های مردمی یمن به سمت استان نفت خیز مأرب حرکت کردند. این امر با توجه به تسلط حزب اخوانی اصلاح بر این استان موجب شکاف در میان رهبران قبایل مهم مأرب شد. رهبران قبیله جهم به دلیل اشتراکات مذهبی با زیدی‌ها درباره مخالفت با انصارالله دچار شکاف و دودستگی شدند. به همین ترتیب ، بسیاری از اشرف نیز به دلیل سابقه هاشمی، و بزرگانی نیز از قبیله مهم مراد در کنار انصارالله قرار گرفتند. البته بیشتر مناطق این استان و بویژه بیشتر مناطق نفت خیر مأرب در اختیار قبیله عبیده است که نزدیک به عربستان سعودی است.

مأرب برای سعودیها نیز از اهمیت ویژه برخوردار است از جمله به دلیل سرمایه گذاری های عربستان در این منطقه که برای نمونه می توان به ساخت ایستگاه گاز مارب در سال 2007 اشاره کرد. همچنین مارب از نظر امنیتی برای عربستان اهمیت دارد. عربستان در این استان پایگاه نظامی مهمی دارد و گزارش شده است که عربستان سعودی در سال 2015 به هادی هشدار داده بود که اجازه ندهد حوثی ها ماریب را کنترل کنند و این را "خط قرمز" اعلام کرده بودند.

مأرب و شکاف رو به گسترش در جبهه عدن

در شرایطی که مأرب عمده ترین پایگاه نیروهای حزب اخوانی اصلاح در تحولات یمن محسوب میشود و واقعیات میدانی برتری ارتش و کمیته‌های مردمی را در نبردهای آینده مأرب برای اخوانی‌ها مسلم کرده است، بروز شکاف گسترده در میان این نیرو (اصلاح) و منصور هادی و عربستان، بر گرایش اخوانی‌ها به سمت مذاکره با صنعا، ابتدا در مورد آتش بس در مأرب و در مراحل بعدی امکان همکاری با انصرالله درتحولات آتس یمن تأثیرگذار بوده است.

اختلافات میان اخوانی‌ها با جنوبی‌های وابسته به امارات در دولت هادی موضوعی است که کاملاً هویدا است و حزب اصلاح توافق ریاض برای تقسیم برابر پست‌های وزارتی با شورای انتقالی را گامی در مسیر کاهش تأثیرگذاری و نقش خود در دولت عدن می دید بویژه پس از آنکه منصور هادی در بازگشت از سفر شهریور ماه خود از آمریکا اعلام کرد که در پی تغییر در ساختار کابینه است.

عدم انتقاد صریح عربستان در توافق ریاض از تصرف جزیره سقطری توسط امارات که دیگر پایگاه مهم اخوانی ها در یمن محسوب می شد، دیگر عامل نگرانی حزب اصلاح از به حاشیه راندن خود در نتیجه برنامه های آینده سعودی در یمن می باشد. در این رابطه برخی از منابع بر تشدید نگاه بدبینانه عربستان به اخوانی ها در جریان برکناری سرلشکر فهد بن ترکی بن عبدالعزیز آل سعود ، فرمانده نیروهای ائتلاف خبر دادند. بر اساس اعلام این منابع دلیل برکناری فهد بن ترکی تلاش وی برای کنترل مناطق جنوبی پادشاهی و اعلام جدایی از طریق برنامه ریزی با اخوانی‌ها در یمن بود.

این منابع اظهار داشتند که اطلاعاتی به شاهزاده محمد بن سلمان رسیده است که حاکی از وجود یک طرح کاملاً محرمانه با هدف اعلام جدایی نجران ، عسیر و جیزان و تبدیل آن به کشوری مستقل به پادشاهی فهد بن ترکی و با همکاری رهبران اخوان در یمن است. این منبع از نقش آفرینی ژنرال باسابقه یمنی علی محسن الاحمر ، محمد المقدشی وزیر دفاع دولت مستعفی و دیگر رهبران اخوان در اجرای این طرح خبر داده بود.

این منابع تأیید کردند که شاهزاده فهد بن ترکی اکنون در زندانی است و بقیه اعضای مجری آن از جمله رهبران اخوان یمن هم اکنون تحت تعقیب هستند.

به طور حتم گسترش اختلافات حزب اصلاح با عربستان و منصور هادی و گرایش این حزب به حفظ جایگاه سیاسی خود در عرصه تحولات یمن از طریق حل اختلافات با صنعا‌‌، علاوه بر آنکه می تواند به منزله مهر ابطال کامل بر مشروعیت دولت مستعفی منصور هادی باشد اوضاع نظامی را بیش از پیش از کنترل عربستان خارج خواهد کرد.