ناگفته هايي از جنگ قره باغ..

روابط ميان آذربايجان و ارمنستان بر سر منطقه مورد مناقشه قره باغ از ۶ مهر(۲۷ سپتامبر) با شروع جنگ به سوي تنش همه جانبه كشيده شده است. اين جنگ خونين بنابر گفته ولادمير پوتين رييس جمهور فدراسيون روسيه ۵ هزار كشته داشته و چهره متفاوتي از نبردهاي جديد را به نمايش گذاشته است. ارتش ارمنستان در منطقه ناگورنو قره باغ مقابل حملات هواپيماهاي بدون سرنشين اسراييلي و تركي آسمان منطقه را بي قيد و شرط باخته و كمتر از حد توان خود ظاهر شده است. بسياري اين رفتار در پدافند را ناشي از فرسودگي تجهيزات و تكنولوژي نسل پايين سلاحها و رادارهاي ضدهوايي مي‌دانند.
البته نيروي زميني اين كشور نيز ضمن رها كردن سنگرهايشان و عقب نشيني، سلاح، مهمات و تجهيزات سالم را در ميدان رزم باقي مي‌گذارند. چنين رفتاري در يك ارتش كلاسيك بسيار عجيب است و هر نظامي كار كشته هنگام عقب نشيني ضمن حمل سلاح شخصي به نابودي سلاح ،تجهيزات و مهمات اقدام مي‌كند كه در اين جنگ كمتر ديده شده است. حتي نيروهاي تازه نفس اعزامي ارمنستان به قره‌باغ نيز با كمبود آذوقه مواجه شده و لجستيك ارمنستان عملا كاري نمي كند. نيروهاي مرزباني اين كشور نيز در طول خطوط مرزي رايون‌هاي اشغالي با ايران نيز با تخليه پاسگاه هاي مرزي بدون مقاومت عقب نشيني كرده‌اند.

كنترل ارمنيها بر سد ماداگيز(سوگووشان) و سد ارس، شهرهاي فضولي، جبراييل، هادروت و قوبادلي از دست رفته و آذربايجان در طول رود ارس به مرز بين المللي ارمنستان نيز رسيده است. حتي وزير دفاع ارمنستان نيز به شكست‌هاي پي در پي اعتراف مي‌كند. نمايش تجهيزات منهدم شده و غنيمتي ارتش ارمنستان و اسارت نيروهاي ارمني به دست ائتلاف آذربايجان هم مزيد بر علت شده و مقاومت نيروهاي دفاعي منطقه قره باغ در طول نبردهاي اخير به مراتب بيشتر از نيروهاي ارتش ارمنستان بوده كه اين مورد نيز بسيار عجيب است.

بسياري تا اينجاي كار اقتدار نيروهاي ائتلاف آذربايجان، تركيه، نيروهاي ويژه ارتش پاكستان، تروريست‌هاي سوري و قفقازي را عامل برتري در خطوط نبرد با نيروهاي ارمني مي‌دانند.

اما چرا در طول يك ماه گذشته نيروهاي مسلح ارمنستان جز عقب نشيني و ضد حملات كم حاصل، كار چنداني نمي‌كنند؟

ارمنيها با اينكه از موقعيت استقرار در ارتفاعات برخوردار هستند اما از اين امتياز به خوبي استفاده نمي كنند و نيروهاي آذربايجاني به ۳۴ كيلومتري گذرگاه لاچين رسيده‌اند كه اين موضوع مهمترين كريدور ارتباطي ميان ارمنستان و ناگورونو قره باغ را تهديد مي‌كند.

حملات نظامي هوايي و توپخانه اي به داخل خاك ارمنستان نيز باعث نابودي مقاديري از تجهيزات نظامي در داخل خاك اين كشور نيز شده است. نخست وزير ارمنستان از فدراسيون روسيه به دليل انعقاد پيمان دفاعي و نظامي تقاضاي كمك كرده كه با واكنش سرد ولاديمير پوتين رييس جمهور فدراسيون روسيه مواجه شده است.

پوتين اعلام كرده تنها در صورتي كه خاك ارمنستان مورد حمله قرار بگيرد حاضر به مداخله نظامي به نفع ارمنستان است كه با سابقه روسها در جنگ نخست قره باغ تفاوت موضع آشكاري را نشان مي‌دهد.

روسيه در شرايطي كه پايگاه نظامي ۵ هزار نفري گيومري ارمنستان را در اختيار دارد با نيروي هوايي و پدافند هوايي اين كشور مي‌تواند همه تلاش‌هاي نيروهاي متخاصم را با شكست مواجه كند.

ايران نيز پايانه مرزي نوردوز را در مرز آذربايجان شرقي با ارمنستان بسته است و عده اي گمان مي‌كنند اين كار به دليل فشارهاي داخلي ناشي از تجمعات حمايت از جمهوري آذربايجان در شهرهاي آذري نشين است. در هر صورت اقدام ايران براي توقف مراودات اقتصادي با ارمنستان باعث بروز مشكلات اقتصادي بيشتر براي ارمنستان شده است كمااينكه مرزهاي گرجستان نيز به روي ارمنستان بسته شده است و شرايط ارمنستان وخيم تر ميشود.

همه موارد بالا را بايد به اين موضوع اضافه كرد كه نخست وزير ارمنستان فرماندهي مرزباني اين كشور را بركنار كرده كه علت آن تيراندازي در شرايط آتش بس از داخل خاك ارمنستان به نيروهاي آذربايجان در خطوط مرزي ارس و پاسخ متقابل نيروهاي آذربايجاني است. هر چند آذربايجان هرگونه پاسخ به آتش طرف ارمني را انكار ميكند اما آتش دو طرف غيرقابل انكار است. همچنين نقض سه باره آتش بس در طول جنگ كه هر دو طرف يكديگر را متهم به آن مي‌كنند چيزي نيست كه بتوان آن را اراده طرف‌هاي سياسي دانست.

چنانچه تاريخچه نيروهاي مسلح كشورهاي وارث اتحاد جماهير شوروي سابق را مطالعه كنيم به روابط قوي ميان نيروهاي مسلح اين كشورها با روسيه بر مي‌خوريم كه موضوع نفوذ در نيروهاي نظامي اين جمهوري ها را پيش مي‌كشد.

اينكه روس‌ها يك پاي نقض آتش بس هستند هنوز روشن نيست ولي در طرف ارمني دست‌هايي موجود است كه وضعيت را به سوي شكست نظامي، بي ثباتي سياسي و اعتراض هدايت مي‌كند. فضاي غالب سياسي ارمنستان بر عليه نخست وزير پاشينيان است كه عملا دولت و فرمانده قواي نظامي كشور را در دست دارد. تعدادي از فعالان سياسي و رسانه ها به عملكرد وي در ماجراي قره باغ تاخته اند.

اما چرا بايد در شرايط جنگ چنين اتفاقي در ارمنستان بيفتد؟

كارنامه سياسي نيكوول وواي پاشينيان نخست وزير ارمنستان نشان مي‌دهد كه وي از دنياي روزنامه نگاري(ويراستار روزنامه هايكاكان ژاماناك) و نشر پا به عرصه سياست گذاشته و سابقه مخالفت با دولت روسگرايان در سال ۲۰۰۷ و زندان سياسي را در كارنامه دارد كه در سال ۲۰۰۹ مورد عفو قرار گرفته است. پاشينيان كه از سال ۲۰۱۲ نماينده پارلمان اين كشور بوده در سال ۲۰۱۵ حزب «پيمان مدني» و در سال ۲۰۱۷ ائتلاف راه كار را تاسيس كرده است.

وي مهمترين معترض نتيجه انتخابات مجلس شوراي ملي سال ۲۰۱۸ و برتري سرژ سركيسيان رييس جمهور سابق و كانديداي حزب جمهوري خواه (روس گرا) بود كه اين نتايج را تقلب در انتخابات خوانده بود. پاشينيان توانست با پياده روي از شهر گيومري تا ايروان موج مخالفان عليه وي را سازماندهي كند و سركيسيان از مقام نخست وزيري در ۲۳ آوريل استعفا كرد. پاشينيان ۸ مي همان سال با راي اكثريت نخست وزير شد اما وعده‌هاي وي براي حل چالش‌هاي دوره هاي پيشين بدون راه حل مناسب به سرانجام نرسيد كه اعتراض‌هاي مردمي و مخالفان وي را پيش از جنگ به دنبال داشته است. ويژگي ممتاز وي در اين دوره غربگرايي و كمر رنگي نقش سياسي و اقتصادي روسيه در ارمنستان بوده است. حضور در تمرين‌هاي نظامي ناتو، برقراري روابط اقتصادي با اتحاديه اروپا بجاي روسيه و اظهار نظرهاي جنجالي وي درباره پايگاه گيومري موضوعات داغ دوران تصدي قدرت از سوي وي بوده است. عزم دولت پاشينيان براي عضويت در پيمان دفاعي آتلانتيك شمالي (ناتو) نگراني هاي ايران را نيز تشديد مي‌كند و در تضاد با منافع ملي كشورمان است.

ابتكار مخالفان

روبرت كوچاريان و سرژ سركيسيان طي ديدار با نخست وزير پيشنهاد استعفاي وي را براي خروج از بحران مطرح كرده اند و بعيد نيست در صورت امتناع نخست وزير گزينه راهپيمايي و كودتاي نظاميان با عنوان نجات كشور از شكست نظامي در جنگ قره باغ اتفاق بيفتد كه در شرايط فعلي مورد قبول اكثريت جامعه اين كشور نيز قرار مي‌گيرد.

مي‌توان مدعي شد جنگ اخير بزرگترين فرصت را براي طرفداران روسيه در ارمنستان فراهم كرده است تا پاشينيان را با زمينه سازي به بهانه ناكارآمدي و شكست نظامي كنار بزنند و فاتحه غربگرايان را در اين كشور بخوانند.
البته پاشينيان به عنوان روزنامه نگار از تاريخ جنگ قره باغ سراسر درس عبرت نگرفته است. سناريويي مشابه اين ماجرا در سال ۱۹۹۲ براي اياز مطلب اف رييس جمهور آذربايجان طرح ريزي شد كه ابتدا شبه نظاميان جبهه خلق آذربايجان(هوادارن ابوالفضل ايلچي بگ) جبهه لاچين و شوشا را در مقابل هجوم ارتش ارمنستان تخليه كردند و پس از فاجعه خوجالي، اين شبه نظاميان با حضور چند هزار نفري در باكو و مقابل كاخ رياست جمهوري به عمر دولت پايان دادند. البته دولت بعدي يعني دولت ابوالفضل ايلچي بگ نيز چندان دوامي نداشت و شكست‌هاي نظامي همراه با بحران اقتصادي و كودتاي سياسي حيدر عليف كه از حمايت سياسي ايران برخوردار بود باعث فروپاشي دولت ابوالفضل ايلچي بگ شد و عوامل سياسي و نظامي دولت ابوالفضل ايلچي بگ به عنوان عامل شكست‌هاي آذربايجان بركنار و زنداني شدند. 

چنين تغيير احتمالي مي‌تواند مسير جنگ اخير را به سمت ديگري تغيير دهد و ارمنستان با حمايت روس‌ها اين بار چهره جديد با استراتژي نو نمايان كند كه به هيچ وجهي براي ائتلاف آذربايجان خوشايند نخواهد بود. اين ناخوشايندي از جايي شروع مي‌شود كه اين ائتلاف مانند يك قمارباز همه برگ‌هاي خود را پاي ميز جنگ رو كرده و استراتژي نظامي آن در طول يك ماه گذشته شناخته شده است. برتري هوايي در سايه پرواز پهپادها، گلوله باران شديد، نفوذ گروه‌هاي كماندويي به پشت جبهه حريف و سپس حملات زرهي و پياده استراتژي آذربايجان است كه ديگر چيز پنهاني ندارد.