بایدن و پایان ماه عسل بن سلمان

تغییر و تحولات سیاسی در آمریکا همواره از اهمیت ویژه‌ای در تحولات نظام‌ بین‌الملل داشته است. این موضوع انتخابات اخیر با رویکردهای بسیار متفاوت دو نامزد به مسائل داخلی و بین‌المللی اهمیتی دوچندان نیز پیدا کرد. این انتخابات بویژه برای متحدین نزدیک ایالات متحده با حساسیت‌های بیشتری دنبال می‌شد. در این میان یکی از کشورهایی که به نتایج انتخابات آمریکا با بیم و امید چشم دوخته بود عربستان سعودی است که متحد دیرینه واشنگتن در منطقه خلیج فارس محسوب می‌شود.

در این رابطه نکته حائز اهمیت آن است که نگرش یکسانی در مورد نتایج انتخابات آمریکا در میان خاندان سعودی وجود ندارد و این به دلیل رقابت شدید در بالاترین لایه‌ هرم قدرت در این کشور طی سالیان اخیر بوده است.

با مشخص شدن پیش‌تازی بایدن می‌توان متصور شد که محمد بن سلمان ولیعهد عربستان سعودی در کاخ طلاکاری شده خود با عصانیت و نگران از آینده قدم می‌زند. این را می‌توان از واکنش پادشاه و ولیعهد سعودی به پیروزی بایدن متوجه شد. ریاض با اعلام پیروزی بایدن با یک روز تأخیر و علل زیاد در پیامی نه چندان گرم این موفقیت را به او تبریک گفت و از روابط مستحکم دو طرفه در آینده ااظهار امیدواری کرد. موضوعی که البته تنها یک تعارف دیپلماتیک است و بن سلمان نه امید که با نگرانی به آینده روابط خود با کاخ سفید می‌نگرد.

ترامپ یک محافظ بزرگ در برابر انتقادات بین المللی از اقدامات بن سلمان شامل نقض حقوق بشر و سرکوب مخالفان داخلی و خارجی تا برنامه‌های جنگ‌طلبانه بویژه در تداوم جنایت در یمن بود. از طرف دیگر جاه‌طلبی او برای نشستن هر چه زودتر بر کرسی پادشاهی با وجود رقبای بزرگی چون محمد بن نایف، که با تسامح ترامپ از ولیعهدی خلع و سپس محبوس شد، طبیعتاً در دوران بایدن و دموکرات‌ها به سهولت قابل پیگیری‌ نخواهد بود.   وی همین کار را با عمویش شاهزاده احمد بن عبدالعزیز که رقیب اصلی وی برای سمت ولیعهد و فراتر از آن ، برای خود تاج و تخت محسوب می شد ، انجام داد. اما اکنون بن سلمان دیگر شاه‌کلیدی چون جراد کوشنر داماد و مشاور ترامپ در کاخ سفید نخواهد داشت که برای تسریع در برقراری روابط ریاض با صهیونیست‌ها بر روی شخصیت جاه‌طلب بن سلمان سرمایه‌گذاری کرده بود.

بایدن بارها وعده بازبینی روابط با ریاض را داد. وی 12 مهر در یک سخنرانی انتخاباتی گفت: «پایبندی ما به ارزش‌های دموکراسی و حقوق بشر اولویتمان حتی نسبت به نزدیکترین شرکای ما خواهد بود». او در مورد قتل خاشقچی گفت نیز روح وی هدر نخواهد رفت و در صورتی که در انتخابات پیروز شود در روابط واشنگتن با ریاض تجدیدنظر خواهد کرد و حمایت آمریکا از جنگ یمن را پایان خواهد داد.

این موضوع واکنشی است به دیدگاهی که در افکار عمومی علیه حمایت‌های همیشگی کاخ سفید از دیکتاورها در مناطق مختلف جهان وجود داشته است. اکنون بایدن با توجه به افزایش نگرش منفی افکار عمومی و رسانه‌های آمریکایی، به تداوم حمایت کاخ سفید از جنگ یمن و بن سلمان که مخالفان را سرکوب و بنا بر اعلام دستگاه اطلاعاتی آمریکا آمر اصلی قتل جمال خاشقچی بوده است، برای رسیدن به کاخ سفید بار دیگر شعار ایجاد تغییر در این رویه را داد.

در این رابطه نیل کوئلیام ، عضو هم اندیشکده اتاق فکر چتام هاوس انگلیس معتقد است که دولت بایدن احتمالاً سعی در اعلام نارضایتی خود از سیاست های داخلی و خارجی عربستان دارد.

وی گفت: "رهبری سعودی نگران است که یک دولت و کنگره دموکرات به بررسی کامل روابط ، از جمله ارزیابی مجدد روابط دفاعی بپردازند و بنابراین احتمالاً صداهای مثبتی ایجاد کرده و به سمت پایان دادن به درگیری های یمن پیش می رود."

وعده بایدن در مورد بازگشت به توافق هسته‌ای بر ایران که در معنای حداقلی و فارغ از امکان تحقق پذیری، به معنای عدم پیگیری سیاست فشار حداکثری ترامپ علیه ایران و کاهش سطح تنش میان تهران و واشنگتن در خلیج فارس خواهد بود، شکست راهبرد جنگ طلبانه اتحاد مثلث نتایناهو- بن سلمان- بن زاید را رقم خواهد زد. رویکردی که در مورد بحران محاصره قطر نیز می‌تواند شکست بزرگ دیگری برای ریاض رقم زند.

اما همان اندازه که پیروزی بایدن برای بن سلمان ناخوشایند است، مخالفین او با وجود وزنه سنگینی چون محمد بن نایف می‌توانند عرصه را علیه بن سلمان تنگ کنند. اصلاحات یک طرفه بن سلمان در بعد اجتماعی اگرچه ابتدا توانست حمایت بخشی از جامعه جوان عربستان را که از خفقان ایدئولوژی قرون وسطایی وهابیت به ستوه آمده بودند همراه کند، اما شرایط نامساعد اقتصادی ناشی از کاهش قیمت نفت، شیوع اپیدمی کوید 19 و سیاست خارجی پرهزینه بن سلمان در کنار عدم همراه شدن اصلاحات واقعی سیاسی و حقوق بشری با اصلاحات اجتماعی، خیلی زود حمایت عمومی از بن سلمان را کاهش داد. می‌توان متصور بود که با کاهش التهاب در منطقه صدای مواضع میانه روانه‌تر چهره‌های پرتجربه خاندان سعودی مانند بن نایف هم در سطح داخلی و در سطح منطقه‌ای و بین المللی بیشتر به گوش برسد تا با آمدن بایدن نفس در سینه بن سلمان حبس شود.