اختلافات میان ریاض و اسلام آباد تشدید شده است/ باج خواهی عربستان

آنچه در رسانه‌های جهان عرب و صفحات اقتصادی آن می‌توان مشاهده کرد از حیث سیاسی نشان از بحران میان عربستان و پاکستان دارد که تا مرحله قطع روابط رسیده است.

اختلافات میان پاکستان و عربستان در آوریل ۲۰۱۵ که پارلمان پاکستان رأی به عدم مداخله نظامی در جنگ یمن داد، شروع شد زیرا ریاض خواستار حضور پاکستان در جنگ علیه یمن از طریق ناوهای جنگی، جنگنده و اعزام نظامی بود که اسلام آباد با خواسته ریاض مخالفت کرد.

ریاض با خط مشی بی طرفانه پاکستان که سیاست خارجی عربستان را به چالش می‌کشد، مشکل دارد. آل سعود به هیچ وجه از تصمیم پارلمان پاکستان در عدم مشارکت در جنگ یمن راضی نیست.ریاض با خط مشی بی طرفانه پاکستان که سیاست خارجی عربستان را به چالش می‌کشد، مشکل دارد. آل سعود به هیچ وجه از تصمیم پارلمان پاکستان در عدم مشارکت در جنگ یمن راضی نیست

بی طرفی پاکستان در بحران میان دوحه و چهار کشور عربی مصر، امارات، بحرین و عربستان به مذاق حاکمان ریاض خوش نیامده است و موضع پاکستان در قبال ایران نیز خوشایند آل سعود نیست.

جدای از آن تغییر قدرت در پاکستان و منزوی شدن متحدان سعودی در اسلام آباد و روی کارآمدن افرادی که روابط قوی با ریاض ندارند در ایجاد شکاف میان عربستان و پاکستان مؤثر بوده است.

نکته دیگر اینکه حاکمان سعودی شیوه قدیمی در قبال پاکستان را دنبال نمی‌کنند و حاکمان کنونی یعنی ملک سلمان و پسر محمد بن سلمان سیاست خارجی متفاوت از قبل پیاده می‌کنند. بحران میان دو کشور پس از اتخاذ تصمیمات یکجانبه ریاض درباره اسلام آباد و شامل بیرون کردن کارگران پاکستانی طی دو سال گذشته مربوط می‌شود.

عربستان بزرگترین صادرکننده نفت به پاکستان و همچنین بازار عمده‌ای برای محصولات پاکستان است. حدود دو میلیون شهروند پاکستان در عربستان کار می‌کنند و ارز خارجی ارسالی از عربستان به پاکستان، سالانه معادل چهار و نیم میلیارد دلار است.

عربستان همچنین همکاری‌های نظامی با پاکستان دارد. پاکستان یکی از قدرتمندترین ارتش‌های جهان را دارد و تنها کشور اسلامی است که دارای توانایی سلاح هسته‌ای است.

اولین سفر رسمی عمران خان، نخست وزیر پاکستان پس از ادای سوگند، دیدار از عربستان سعودی بود و در آن موقع گزارشات حاکی از این بود که علت اینکه عمران خان، عربستان سعودی را برای اولین سفر خارجی خود انتخاب کرده درخواست کمک مالی از این کشور در زمانی بود که پاکستان گرفتار یک بحران شدید اقتصادی بود.

در جریان سفر ولیعهد عربستان سعودی به اسلام آباد در فوریه سال گذشته، ولیعهد سعودی موافقتنامه‌های اقتصادی به ارزش ۲۰ میلیارد دلار با پاکستان امضا کرد. در حالی که صحبت از کاهش حمایت مالی عربستان از پاکستان بود، رسانه‌ها گزارش دادند اسلام آباد قبل از سررسید پرداخت بدهی‌هایش به عربستان سعودی، یک میلیارد دلار وام را بازپرداخت کرده است.در حالی که صحبت از کاهش حمایت مالی عربستان از پاکستان بود، رسانه‌ها گزارش دادند اسلام آباد قبل از سررسید پرداخت بدهی‌هایش به عربستان سعودی، یک میلیارد دلار وام را بازپرداخت کرده است.

این وام بخشی از یک بسته نجات ۶ میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلاری بود که در اکتبر ۲۰۱۸ عربستان به پاکستان داده بود. مبلغ ۳ میلیارد دلار وام و تسهیلات اعتباری برای خرید نفت جزو این بسته کمکی بود. روزنامه پاکستانی اکسپرس تریبون، به نقل از منابع نوشت از آنجا که مدت اعتبار موافقتنامه دو ماه قبل منقضی شده و ریاض آن را تجدید نکرده بود.

اسلام آباد از ماه مه گذشته محموله‌های نفت مورد توافق را دریافت نکرده است. به گفته منابع، چین برای حمایت پاکستان از پیامدهای انصراف احتمالی ریاض، یک وام اضافی یک میلیارد دلاری در اختیار پاکستان قرار داده بود.

در اواخر سال ۲۰۱۹، بر سرآنچه که گفته می‌شد فشار عربستان به پاکستان برای عدم شرکت در اجلاس سازمان همکاری اسلامی در مالزی در دسامبر است، جر و بحث در گرفت.

گرایش ریاض به سمت هند دشمن سنتی پاکستان

از سوی دیگر، مناسبات عربستان سعودی با هند که دشمن سنتی پاکستان است، در سال‌های اخیر از تحرک قابل ملاحظه‌ای برخوردار شده؛ به خصوص پس از دیدار ولیعهد عربستان سعودی از دهلی در فوریه سال گذشته که در جریان آن ولیعهد عربستان علاقمندی خود را به بسط روابط تجاری غیر-نفتی بین دو کشور نشان داد.

چند روز پس از تصمیم هند برای لغو موقعیت ویژه کشمیر، شرکت نفت آرامکوی عربستان سعودی توافقنامه‌ای با هند به ارزش ۱۵ میلیارد دلار امضا کرد. این توافقنامه موجب خشم محافل پاکستان شد.

۶ عامل تنش میان عربستان و پاکستان

«عبدالباری عطوان» تحلیل‌گر سرشناس جهان عرب در روزنامه «رأی الیوم» چاپ لندن، شش عامل و دلیل برای تنش و بحران به وجود آمده در روابط پاکستان و عربستان را برشمرد.

عطوان به خبری که پنجشنبه گذشته در اکثر روزنامه‌های جهان عرب منتشر شد، اشاره کرده و نوشت: «این خبر هر چند از نظر تعداد کلمات کوچک است، اما در بردارنده مفاهیم سیاسی راهبردی بزرگی می‌باشد که از یک بحران راهبردی بزرگ در روابط میان عربستان و پاکستان به عنوان تنها قدرت هسته‌ای اسلامی حکایت دارد که ممکن است تا مرز قطع روابط دو جانبه میان آن دو پیش برود.

در این خبر آمده است که پاکستان یک میلیارد دلار از وام سه میلیارد دلاری دریافتی از عربستان را به این کشور باز پس داده است و یک میلیارد دلار دیگر آن نیز در ماه ژوئیه گذشته بازپرداخت شد و تنها یک میلیارد دلار از وام یاد شده باقی مانده است که دولت پاکستان در ماه ژانویه پس از دریافت یک وام کم بهره از همپیمان چینی خود، آن را به عربستان پرداخت خواهد کرد.

تحلیلگر جهان عرب، با اشاره به تاریخچه تقریباً هفتاد ساله ائتلاف راهبردی ریاض و اسلام آباد و کسر بودجه ۸۰ میلیارد دلاری سال جاری میلادی و تقریباً ۴۰ میلیارد دلاری در سال آتی ۲۰۲۱ عربستان نوشت: بر همین اساس عربستان هم اکنون به منابع مالی نیاز دارد و به همین دلیل دولت پاکستان را جهت بازپرداخت وام اعطایی خود تحت فشار قرار داده است. این در حالی است که «عمران خان» نخست‌وزیر پاکستان علاقه چندانی به سعودی‌ها ندارد.

عطوان در ادامه ۶ عامل تنش میان عربستان و پاکستان را برمی‌شمارد که عبارتند از:

نخست: اختلافات میان عربستان و پاکستان پس از آغاز جنگ علیه یمن در ماه مارس سال ۲۰۱۵ رو به وخامت گذاشت، زیرا دولت اسلام آباد در آن زمان حاضر به اعزام نیرو جهت مشارکت در این جنگ نشد و همچنین با ایده تشکیل ائتلاف «ناتو اسلامی» مخالفت کرد که «محمد بن سلمان» ولیعهد سعودی خواستار تشکیل آن به رهبری کشورش شده بود.

دوم: عربستان حاکمیت هند بر کشمیر را به رسمیت شناخته است که دهلی نو و اسلام آباد بر سر حاکمیت بر آن با یکدیگر در کشمکش بسر می‌برند. عربستان به منظور گرامیداشت ریاست خود بر اجلاس سران «گروه ۲۰» برگزار شده در ۲۱ و ۲۱ ماه گذشته میلادی، یک سکه ۲۰ ریالی سعودی منتشر کرد که بر اساس گزارش روزنامه یورو آسیا در نقشه جدید جهان ترسیم شده در پشت این سکه هیچ نشانی از مرزهای سابق کشمیر دیده نمی‌شود.

سوم: «سید محمود قریشی» وزیر خارجه پاکستان در همین رابطه به عربستان هشدار داده و ریاض را تهدید کرد که اگر عربستان موضوع کشمیر و نقض تمامیت ارضی آن توسط هند را در رأس دستور کار نشست فوق‌العاده سازمان همکاری اسلامی که مقر آن جده است، قرار ندهد، در آن صورت پاکستان به یک جناح اسلامی دیگر خواهد پیوست که منظور وی در اینجا جناح ایران و ترکیه به رهبری چین و مخالف سعودی است. عربستان نیز در واکنش به این رویکرد اسلام آباد، از پاکستان خواست تا میلیاردها دلار وام پرداخت شده را باز پس دهد.

چهارم: ژنرال قمر جاوید باجوا رئیس ستاد مشترک ارتش پاکستان بخاطر داشتن روابط خوب با عربستان در صدد برآمد تا از گسترش اختلافات میان ریاض و اسلام آباد جلوگیری به عمل آورد و به همین منظور رهسپار ریاض شد، اما بن سلمان ولیعهد و وزیر دفاع سعودی حاضر به دیدار با او نشد و ناکام از ریاض بازگشت و همین امر خشم دولت و مؤسسه نظامی پاکستان را به طور همزمان برانگیخت و هر دو این طرز رفتار را یک توهین غیرقابل بخشش برشمردند.

پنجم: عربستان از نزدیکی شکل گرفته در روابط ایران و پاکستان پس از تصدی پست نخست‌وزیری توسط عمران خان شوکه شده است و همچنین عمران خان با مشارکت در اجلاس اسلامی کوالالامپور در دسامبر سال ۲۰۱۹ موافقت کرد که «مهاتیر محمد» با هماهنگی به عمل آمده با همتای ترک خود «رجب طیب اردوغان» خواستار برگزاری آن و تأسیس یک تشکیلات اسلامی به عنوان جایگزین سازمان همکاری اسلامی شد.

ششم: عربستان هم اکنون نسبت به پاکستان احساس بی‌نیازی می‌کند. ریاض برای تقویت برنامه هسته‌ای و به طور کلی اقتصاد پاکستان میلیاردها دلار به اسلام آباد تقدیم کرد تا از طرح هسته‌ای پاکستان به عنوان یک عامل بازدارنده جهت مقابله با محور مقاومت در منطقه استفاده کند، اما پس از به راه افتادن موج کنونی عادی‌سازی مناسبات از سوی کشورهای حوزه خلیج فارس با رژیم صهیونیستی آن هم با حمایت و تأیید عربستان، به نظر می‌رسد رهبران سعودی، اسرائیل را به عنوان جایگزینی برای پاکستان در آینده در نظر گرفته‌اند، به ویژه با توجه به اینکه دشمنی با محور مقاومت یک پیوند مشترک میان رژیم اشغالگر قدس و سعودی به شمار می‌رود».