عامل اشتراک اعراب با اسرائیل علیه جمهوری اسلامی چیست؟

برای بیش از نیم قرن درگیری بین اسرائیل و کشورهای عربی که آن را احاطه کرده اند، یکی از ویژگی های اصلی خاورمیانه بوده و جنگ های دوره ای، فرصت های از دست رفته تجاری و ساعت های بی شمار دیپلماسی بی ثمر را در پی داشته است. اما این روند به یک باره تغییر کرد! اسرائیل اواخر سال جاری میلادی با چهار کشور عربی توافق صلح امضا کرد تا وانمود کند که اکنون ایران، و نه اسرائیل، دشمن مشترک در منطقه است که بسیاری از حاکمان عرب را به اتحاد ترغیب کرده.

1. چرا توافق های جدید اهمیت زیادی دارند؟

مصر و اردن به ترتیب در سال های 1979 و 1994 روابط خود را با اسرائیل عادی کرده بودند، اما سایر کشورهای عربی سال ها می گفتند که تا تشکیل کشور مستقل فلسطینی در کرانه باختری و نوار غزه که بخش هایی از آن از جنگ 1967 توسط اسرائیل اشغال شده، دولت یهود را به رسمیت نخواهند شناخت. برخی از این کشورهای عربی روابط پنهانی با اسرائیل برقرار کردند، اما وقتی امارات متحده عربی در ماه اوت پذیرفت که این روابط را علنی کند، اهمیت زیادی داشت. بحرین، سودان و مغرب هم خیلی زود مسیر امارات را پیمودند و مقامات اسرائیلی امید دارند که عمان و عربستان سعودی هم از پس آنها بیایند. این توافق ها نشان دادند که روابط اعراب با اسرائیل دیگر به هدف فلسطین گره نخورده است. این توافق های عادی سازی روابط همچنین نشان دادند که تمرکز فزاینده رهبران عرب متعلق به شاخه سنی اسلام بر مقابله با افزایش قدرت ایران با اکثریت جمعیت شیعه است.

2. چرا منطقه تا این اندازه به ایران بی اعتماد است؟

نفوذ ایران در خاورمیانه از سال 2003، یعنی زمان حمله به رهبری ایالات متحده به عراق که دشمن اصلی ایران در منطقه بود و سرنگونی رژیم صدام حسین، به طور قابل توجهی افزایش یافته است. رهبران ایران پس از آن نفوذ خود را بر گروه های شبه نظامیانی متشکل از اکثریت جمعیت شیعه عراق افزایش دادند و از این نفوذ برای تاثیرگذاری بر روند شکل گیری دولت ها در بغداد استفاده کردند. در سوریه، ایران از همان گروه های شبه نظامی عراقی و همچنین حزب الله، گروه شبه نظامی شیعه لبنان متحد خود، خواست تا به محافظت از دولت متحد، یعنی رئیس جمهوری بشار اسد، در جنگ داخلی در برابر مخالفانی که از قیام مردمی سال 2011 بیرون آمده بودند، کمک کنند. در یمن، ایران از گروه شبه نظامی شیعه در جنگی که از سال 2015 آغاز شد، علیه نیروهای تحت حمایت عربستان سعودی و امارات متحده عربی حمایت کرده است. موسسه بین المللی مطالعات استراتژیک نفوذ امروز ایران در عراق، لبنان، سوریه و یمن را «یک امر طبیعی و متداول جدید» خوانده است؛ مفهومی که تا چندی پیش حتی شاید برای سران خود این کشور در تهران تا این اندازه قابل تصور نبود.

3. نقش ایالات متحده چیست؟

ایالات متحده از سال 2016 تحت ریاست جمهوری دونالد ترامپ، با خروج از توافق هسته ای ایران و قدرت های جهانی که در سال 2015 امضا شده بود، رویکرد تهاجمی تری در قبال ایران اتخاذ کرد. این توافق ایران را در ازای محدودسازی برنامه هسته ای، از مجازات تحریم های اقتصادی رهانیده بود. ایالات متحده همچنین در دوران ترامپ از موضع بی طرفی در درگیری های اسرائیل و فلسطین دست کشید. دولت ترامپ سفارت ایالات متحده را از تل آویو به قدس اشغالی منتقل کرد و هدف راه حل دو کشوری را نادیده گرفت. این هدف بر پایان اختلاف های اسرائیل و فلسطینی از طریق یک کشور جدید فلسطینی در کنار یک کشور اسرائیلی مبتنی بود.

4. خطر درگیری مستقیم نظامی ایران و دشمنان آن وجود دارد؟

از آنجایی که ایران و عراق در دهه 1980 با یکدیگر جنگیدند و پس از متحمل شدن هزینه های فاجعه بار انسانی و اقتصادی به بن بست رسیدند، رهبران دین سالار ایران از درگیری مستقیم با ایالات متحده و متحدان آن در منطقه تا حد امکان حذر می کنند. در مقابل، جمهوری اسلامی در جنگ ترکیبی خبره شده و به مرور زمان، به تاکتیک های استفاده از قدرت نامتقارن نظامی روی آورده است. ایالات متحده در سال گذشته ایران را به دست داشتن در حملات به نفتکش ها در خلیج فارس و هدف گرفتن تاسیسات نفتی عربستان متهم کرد. آمریکا همچنین در ژانویه 2020 در خاک عراق به یک هدف سطح بالای ایرانی حمله و سردار قاسم سلیمانی، مسئول عملیات خارجی ایران، را ترور کرد. اسرائیل هم به نوبه خود ماموریت های بیشمار بمب گذاری علیه اهداف حزب الله و ایران در سوریه انجام داده است.

5. آیا غیر از سوریه و عراق، همه دیگر دولت های عربی علیه ایران متحد هستند؟

خیر. عمان و کویت و قطر که یک میدان گازی مشترک با ایران دارد، روابط دوستانه ای با این کشور دارند و به دوستی خود ادامه خواهند داد. عربستان سعودی، امارات، بحرین و مصر در سال 2017 ارتباط دیپلماتیک خود را با قطر قطع کردند و مسیرهای حمل و نقل را به روی این کشور بستند و یکی از دلایل آنها برای چنین اقدامی، روابط نطدیک قطر به ایران بود.

6. بر سر فلسطینی ها چه خواهد آمد؟

رهبران فلسطین که اهرم فشار اتحاد مسلمانان و اعراب را از دست داده اند و چشم انداز روشنی پیش روی خود ندارند، از توافق های عادی سازی روابط با اسرائیل انتقاد کرده و آنها را مزایای صلح بدون نیاز به پس دادن سرزمین های اشغالی از سال 1967 توصیف کرده اند. امارات متحده عربی می گوید که با کسب اطمینان از وعده اسرائیل به توقف طرح الحاق به عنوان بخشی از توافق خود، به فلسطینی ها کمک کرده است. البته اینکه این طرح الحاق بخشی از کرانه باختری تا چه زمانی متوقف می شود، مشخص نیست.