احیای همکاری‌های اقتصادی اکو با ساخت خط آهن استانبول- تهران- اسلام‌آباد
در کنار توجه ترکیه به مزیت‌های مشارکت ریلی اکومحور برای رسیدن به بازار چین، آنکارا طی سالهای اخیر طرح توسعه اقتصادی از طریق طرح‌های بلندپروازانه اتصال به شبکه بین‌المللی ریلی را در دستور کار قرار داده است
بنابر اعلام وزیر حمل و نقل و زیرساخت های ترکیه، پروژه احداث خط راه‌آهن استانبول -تهران- اسلام‌آباد، از سال آینده میلادی مجددا فعالیت خود را از سر خواهد گرفت. طرح اولیه اجرای این پروژه در دهمین نشست مشترک سازمان همکاری اقتصادی (اکو) با هدف اولیه، تقویت روابط اقتصادی بین استانبول ، تهران و اسلام آباد کلید خورد. طول این مسیر ریلی 6500 کلیومتر تخمین زده شده است که 2600 کلیومتر آن در ایران، 1950 کیلومتری در محدوده سرزمینی ترکیه و 1990 کیلومتر این خط ریلی در کشور پاکستان قرار می‌گیرد.
افزایش تبادلات تجاری و تسهیل گردشگری
بدون تردید هدف اصل طرح ریلی استانبول –تهران – اسلام آباد، را می‌توان بر مبنای هدف‌گذاری اقتصادی سه جانبه برای افزایش تبادلات تجاری مورد ارزیابی قرار داد.
متعاقب شیوع کرونا وضعیت مبادلات تجاری و اقتصادی میان آنکارا و تهران روندی به شدت نزولی داشته است. بر اساس آماری که وزارت تجارت ترکیه منتشر کرده که براساس آن تبادلات تجاری دو کشور در 9 ماه گذشته چهار برابر کاهش پیدا کرده و زیر 800 میلیون دلار رسیده است. در واقع، روابطی که بیش از 16 میلیارد دلار بوده، اکنون به زیر 800 میلیون دلار رسیده است. در سطحی دیگر، ارزش تجارت دوجانبه بین ایران و پاکستان ۵/ ۱ میلیارد دلار در سال است و این طرح ریلی به طور حتم می‌تواند نقشی محرک را در بهبود سطح مناسبات تجاری میان سه طرف داشته باشد.
در ارتباط با مناسبات تجاری میان ترکیه و پاکستان نیز می‌توان اظهار داشت که آنکارا نگاهی ویژه به افزایش حجم تجارت میان دو کشور معطوف کرده است. در 5 سال اخیر نیز شاهد افزایش حجم تجارت میان اسلام آباد و آنکارا از 600 میلیون دلار به حدود 800 میلیون دلار هستیم. بر اساس اعلام وزیر اقتصاد ترکیه، حجم پروژه های پیمانکاری این کشور در پاکستان به 3.5 میلیارد دلار رسیده است. لذا این پروژه را می‌توان در راستای افزایش سطح مناسبات اقتصادی میان دو کشور موثر دانست.
هر سه کشور ایران- ترکیه و پاکستان درصدد گرفتن سهمی از ترانزیت کالا از مسیر چین به اروپا و بالعکس هستند. ترکیه و پاکستان در دسامبر 2018 درخصوص مفاد قرارداد ترانزیت بین دو کشور به توافق رسیدند. از طرف دیگر اوایل فروردین ماه سال ۱۳۹۸ عمران خان نخست وزیر پاکستان از تلاش اسلام آباد برای گسترش اتصال ریلی به ایران از طریق طرح جدید احداث خط آهن کویته - تفتان خبر داده بود. در حال حاضر قطارهایی که از ترکیه حرکت می‌کنند امکان گذر از خاک ایران و ورود به پاکستان را دارا هستند ولی بدلیل فرسودگی خطوط ریلی در پاکستان و نیز ناامنی های موجود در مناطق گذر خطوط ریلی ترجیح به استفاده از مسیرهای روسیه، قزاقستان به چین و یا ترکیه، گرجستان، جمهوری آذربایجان، قزاقستان و چین می باشد؛ اما کوتاه‌ترین و ارزان‌ترین مسیر ترانزیت زمینی کالا از پاکستان به ترکیه و بالعکس، ایران است.
پروژه کلان ژئواکونومی ریلی ترکیه
اما در کنار توجه ترکیه به مزیت‌های مشارکت ریلی اکومحور برای رسیدن به بازار چین، آنکارا طی سالهای اخیر طرح توسعه اقتصادی کشور از طریق طرح‌های بلندپروازانه اتصال به شبکه بین‌المللی ریلی را در دستور کار قرار داده است. این راهبرد از سوی دولت ترکیه به صورت فعال و عمل‌گرایانه در دستور کار قرار گرفته است و به نظر می‌رسد در سال جدید میلادی (2021) بیش از پیش مورد توجه قرار خواهد گرفت.
از قابل توجه ترین پروژه‌های ریلی ترکیه می‌توان به طرح احداث راه‌آهن ترکیه- موصل اشاره کرد که از آن به عنوان «بازسازی بزرگ» یاد می‌شود. در واقع، هدف اصلی ترکیه از این خط آهن افزایش حجم تجارت سالانه ترکیه و عراق به بیشتر از مقدار 16 میلیارد دلار کنونی و نیز افزایش سطح رفت‌وآمدها میان شهروندان عراقی به ترکیه است.
از دیگر طرح‌های کلان ریلی ترکیه به منظور تغییر معادلات اقتصادی در منطقه، می‌توان به طرح خط ریلی استانبول _ پکن اشاره کرد. این طرح که در نوع خود بی‌سابقه بوده، به منظور تسهیل مناسبات تجاری میان ترکیه و چین از آذر ماه سال جاری، اولین سفر خود را انجام داد. این خط راه‌آهن، با طی هشت هزار و ۶۹۳ کیلومتر به چین خواهد رسید.
این قطار با گذر از تونل زیر دریای مرمره که در سالهای گذشته احداث شده بود در خاک ترکیه دو هزار و ۳۲۳ کیلومتر طی مسیر کرده و وارد خاک گرجستان شده و در گرجستان نیز ۲۲۰ کیلومتر راه خواهد پیمود و بعد از طی ۴۳۰ کیلومتر در خاک جمهوری آذربایجان توسط کشتی در دریای خزر ۴۲۰ کیلومتر طی مسیر کرده و وارد قزاقستان خواهد شد. قطار یاد شده در خاک قزاقستان سه هزار و ۲۰۰ کیلومتر پیموده و در خاک چین نیز دو هزار و ۱۰۰ کیلومتر طی خواهد کرد تا به مقصد نهایی خود برسد.
همچنین، ترکیه در سالهای اخیر با سرمایه گذاری در مسیر خط آهن قارص، گرجستان ، جمهوری آذربایجان هم درصدد توسعه روابط تجاری خود با این دو کشور برآمده و هم درصدد سهم گیری از تجارت ترانزیت کالا از طریق چین به بازارهای اروپایی می باشد. ترکیه در این راستا علاوه بر سرمایه گذاری در زیرساخت‌ها برای بهبود وضعیت خطوط ریلی خود، مسیر جدید قارص- گرجستان را نیز تاسیس کرده است. علاوه بر این احداث تونل آوراسیا در زیر دریای مرمره امکان تردد از آسیا به اروپا با عبور از این تونل را فراهم می سازد.
