شیخ‌نشینان و مسیر دشوار/ توافقی که همانند جوهری بر روی کاغذ است
با گذشت چند روز از برگزاری نشست العلاء در عربستان، برخلاف ابراز خرسندی و تعریف و تمجیدهایی که از وحدت و انسجام به عمل آمد؛ اما شیخ‌نشینان برای دست‌یابی به توافق راه درازی در پیش دارند.
چهل و یکمین نشست شورای همکاری‌های خلیج فارس در شهر «العلا» عربستان سعودی روز سه شنبه با مشارکت امیر قطر فردای روز اعلام مشترک ریاض و دوحه برگزار شد؛ اعلامی که بر بازگشایی عرصه هوایی و مرزهای زمینی و دریایی دو کشور بعد از سه سال تاکید کرد.
با گذشت چند روز از برگزاری نشست العلاء در عربستان آنچه منتشر می‌شود حکایت از آن دارد که برخلاف ابراز خرسندی و تعریف و تمجیدهایی که از وحدت و انسجام به عمل آمد؛ اما شیخ‌نشینان برای رسیدن به توافق با یکدیگر باید راه درازی را طی کنند. آنچه پس از اعلام از سرگیری روابط میان قطر و عربستان رخ داد در واقع گواهی بر ادامه اختلافات بود و اینکه سه کشور دیگر تحریم کننده قطر یعنی مصر، امارات و بحرین چندان رغبتی برای از سرگیری روابط با قطر نشان ندادند.
مصر معادله را قبول ندارد
ناظران امور اعلام کرده‌اند که عبدالفتاح السیسی رئیس جمهور مصر از روند حل بحران منطقه خلیج فارس و آشتی با قطر راضی نیست. السیسی در نشست سران کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس در عربستان برای آشتی با قطر شرکت نکرد. این مسأله بیانگر عدم رضایت وی از مفاد توافقنامه امضا شده در این نشست است.
رئیس جمهور مصر، توافق مذکور را به نفع قطر و علیه منافع قاهره می‌داند و معتقد است که قطر به شروط کشورهای حوزه خلیج فارس عمل نکرده است. مصر نسبت به آنکه کشورهای حوزه خلیج فارس به ویژه امارات به دنبال تضعیف جایگاه این کشور در منطقه باشد نگران استمصر نسبت به آنکه کشورهای حوزه خلیج فارس به ویژه امارات به دنبال تضعیف جایگاه این کشور در منطقه باشد نگران است. محمد بن زائد ولی عهد ابوظبی، السیسی را در جریان رایزنی‌های خود برای حل بحران قطر قرار نداده بود چرا که به دنبال آن است که روند امور را در منطقه به دست بگیرد. در سایه آنچه که گفته شد، می‌توان به این نکته اشاره کرد که قاهره از اقدامات ابوظبی به خشم آمده است.
از سویی شواهد و پرونده‌های حل نشده‌ای مانند اخوان المسلمین میان دوحه و قاهره، نشان دهنده آن است که اختلافات دو جانبه میان قطر و مصر با وجود حل بحران منطقه خلیج فارس هم چنان ادامه پیدا کند.
شرط و شروط ابوظبی و پاسخ دندان شکن دوحه
درباره امارات و قطر هم مسیر همچنان پر سنگلاخ و دشوار است و گواه آن نیز موضع‌گیری یک مقام اماراتی است.«انور قرقاش» وزیر مشاور در امور خارجه امارات از شرط و شروط کشورش برای از سرگیری روابط دیپلماتیک با قطر سخن گفت.
وی اعلام کرد: از سرگیری روابط دیپلماتیک میان ابوظبی و دوحه به صورت کامل، زمان می‌برد. این مسأله به نحوه تعامل قطر با ایران، ترکیه و گروه‌های اسلامی در آینده بستگی دارد.
واکنش قطر به این موضع‌گیری هم قابل توجه است که «شیخ محمد بن عبدالرحمن آل ثانی» وزیر خارجه قطر در مصاحبه با فایننشال تایمز اعلام کرد که توافق با عربستان سعودی تغییری در رابطه دوحه با ایران و ترکیه به وجود نخواهد آورد.
«احمد بن سعید الرمیحی» مدیر دفتر اطلاع رسانی وزارت خارجه قطر نیز به سخنان اخیر «انور قرقاش» وزیر مشاور در امور خارجه امارات واکنش نشان داد.
وی گفت: ما نسبت به مطرح شدن این سخنان ابراز تأسف می‌کنیم چرا که این سخنان در سطح تلاش‌های صورت گرفته برای حل بحران خلیج فارس نیست. این سخنان به مثابه تلاش‌های حاشیه‌ای برای خدشه دار کردن روند مثبت حل بحران خلیج فارس محسوب می‌شود. ما به این تلاش‌ها اهمیتی نمی‌دهیم.
شکاف میان امارات و کویت
در کنار این، موضوع قابل توجه دیگر تشدید شکاف میان امارات و کویت به عنوان دو عضو شورای همکاری خلیج فارس است.اماراتی‌ها که از روند تحولات راضی به نظر نمی رسند هجمه رسانه‌ای علیه امیر کویت و مقامات کویتی به خاطر تلاش‌ها و وساطت برای حل بحران خلیج فارس کردند. رسانه‌های وابسته به امارات، در راستای انتقاد از روند آشتی در منطقه خلیج فارس و حل بحران قطر به رهبری کویت، مقاله‌هایی منتشر کردند.
روزنامه العرب گزارش داد که بهتر است امیر کویت به جای حل بحران خلیج فارس به فکر بحران‌های داخلی کویت باشد!
این هجمه امارات از سوی کویت بدون پاسخ نماند و یک منبع آگاه در وزارت خارجه کویت اعلام کرد که این وزارتخانه اعتراض خود را به وزارت خارجه امارات در خصوص توهین روزنامه اماراتی العرب علیه مقامات کویت ابلاغ کرده استاین هجمه امارات از سوی کویت بدون پاسخ نماند و یک منبع آگاه در وزارت خارجه کویت اعلام کرد که این وزارتخانه اعتراض خود را به وزارت خارجه امارات در خصوص توهین روزنامه اماراتی العرب علیه مقامات کویت ابلاغ کرده است. وزارت خارجه کویت برای پیگیری توهین روزنامه العرب به مقامات این کشور اقدامات و رایزنی‌هایی را شروع کرده است. منابع کویتی اعلام کردند که در جریان این تماس‌ها و رایزنی‌ها، مراتب نارضایتی طرف کویتی نسبت به توهین روزنامه العرب علیه مقامات این کشور به طرف اماراتی ابلاغ شده است. هم چنین وزارت خارجه کویت یک یادداشت رسمی در این خصوص به طرف اماراتی تسلیم کرده است.
در کنار این تحولات حتی میان عربستان و قطر هم تحولی در عمل جز بازگشایی مرزها مشاهده نشده است.
آنچه می‌توان درباره آشتی میان شیخ‌نشینان گفت این است که این در نتیجه خستگی طرفین به ویژه سعودی‌ها و کشورهای تحریم کننده بود. از سوی دیگر این رفتار آنها را می‌توان در راستای مهیای شدن این کشور با شرایط جدید یعنی روی کار آمدن جو بایدن در آمریکا قلمداد کرد نه آنگونه که در رسانه‌ها این مقامات دم از روابط برادرانه می‌زنند. شیخ‌نشینیان صدای پای جو بایدن را می‌شوند و باید مقدماتی انجام دهند که آشتی از جمله آنهاست.
از سویی باید گفت که کشورهای تحریم کننده قطر پس از سه سال دستاوردی نداشتند. گرچه سال گذشته میلادی سعودی تحرکاتی انجام داد؛ اما این تحرکات با براندازی ترامپ از کاخ سفید که حامی قوی ریاض بود رخ داد. در واقع پس از برنده شدن بایدن، حل بحران میان شیخ‌نشینان در اولویت قرار گرفت.
اختلافات همچنان مانند زخمی کهنه باقی خواهد ماند. شواهدی برای تن دادن قطر به شروط سیزده‌گانه به چشم نمی‌خورد. این آشتی به مفهوم حل اختلافات میان دوحه و ریاض نیست و اعتماد در پایین‌ترین حد خود قرار دارد.
تاکنون شیخ تمیم امیر قطر به طور قطعی و شفاف سخنی نگفته است و هنوز پشت پرده آنچه در نشست العلاء در عربستان رخ داد، فاش نشده، که امیر قطر چه گفته است. نه تعهدات، نه عذرخواهی، نه وعده‌ای برای آینده و نه درخواست از آنانی که به گرمی از وی استقبال کردند، مشخص نشده است. تاکنون شیخ تمیم چیزی که مشخص شود تغییری در سیاست‌های دوحه ایجاد شده، نگفته است.
امیر قطر چراغ خاموش به عربستان رفت و برگشت. امضای بیانیه پایانی جوهری بر روی کاغذ است و نمایانگر نیات واقعی طرف‌ها نیستامیر قطر چراغ خاموش به عربستان رفت و برگشت. امضای بیانیه پایانی جوهری بر روی کاغذ است و نمایانگر نیات واقعی طرف‌ها نیست. موضع قطر در واقع حلقه گمشده ای است. در حالی که طرف‌های دیگر به ابراز مواضع پرداختند؛ اما قطری‌ها همچنان در قبال موضوعات زیادی سکوت در پیش گرفته‌اند. هنوز زود است که طرف‌ها از خوش بینی سخن بگویند. مقامات قطر تکلیف روابط قطر با ترکیه و ایران را مشخص کرده‌اند و اینکه تغییری رخ نخواهد داد و روابط دوحه با تهران و آنکارا همانند قبل مستحکم خواهد بود و تأثیری نخواهد پذیرفت.
مهمترین و خطرناک‌ترین خواسته در واقع بخش مربوط به اخوان المسلمین است که قاهره منتظر است که دوحه اخوانی‌ها را تحویل مصر دهد و اینکه قطر چنین کاری انجام دهد، پرسش بزرگی است که روزهای آینده پاسخ آن‌را خواهد داد.
بحث روابط قطر با ترکیه هم موضوع مهمی است. در جریان تحریم قطر، عربستان سعودی و امارات متحده عربی، بر چندین موضوع مهم انگشت گذاشتند که یکی از آنها، ارتباط مستقیمی با منافع ترکیه دارد.
ماجرا از این قرار است که عربستان و امارات، از قطر خواسته بودند هر چه زودتر، پایگاه نظامی ترکیه در حوالی دوحه را برچیند و نظامیان تحت امر اردوغان را به خانه بفرستد؛ اما پیداست که نه قطر و نه ترکیه، زیر بار چنین درخواستی نمی‌روند. بنابراین یکی از سوالات مهم این است: آیا عربستان و امارات از اصرار بر تخلیه پایگاه نظامی ترکیه در قطر صرف نظر کرده‌اند، یا می‌خواهند بحث بر سر این موضوع را به وقتی دیگر موکول کنند؟
در پایان می‌توان گفت که آنچه رخ داده، بسیار شکننده است زیرا اختلافات میان طرف‌ها همچنان پابرجاست و از ریشه حل نشده است.
