قطر در سودای بازیافت نفوذ در سودان

در رویدادی که می‌توان آن را ناشی از پایان بحران در شورای همکاری دانست، سرلشکر محمد حمدان دقلو، معروف به «حمید تی» معاون رئیس شورای حاکمیتی سودان روز شنبه در اولین دیدار یک مقام عالی سودانی پس از سرنگونی عمر البشیر وارد دوحه شد.

بحران سه سال و نیم گذشته میان قطر و عربستان و امارات و مصر تأثیر بسزایی بر دیپلماسی خارجی برخی از کشورهای عربی منطقه شمال آفریقا در رابطه با قطر گذاشته بود به صورتی که تحت فشار عربستان و امارات سودان در آوریل 2019 و درست یک هفته پس از سرنگونی حکومت عمرالبشیر، از پذیرش وزیر خارجه قطر خودداری کرد و اجازه فرود به هوایپمای حامل او را نداد که به متشنج شدن روابط دو کشور انجامید.

در این شرایط سفر روز گذشته حمید تی، که از او به عنوان قدرتمندترین چهره پشت پرده تحولات سودان یاد می‌شود، هم برای سودان درگیر مشکلات حائز اهمیت است و هم سران قطری اهمیت زیادی برای آن قائل هستند و در این میان عربستان و امارات نیز با نگرانی از بازگشت نفوذ دوحه در سودان و حوزه عربی شمال آفریقا به این سفر و نتایج آن نگاه می‌کنند.

حمید تی را در این سفر و مذاکرات با مقامات قطری، عمر قمرالدین وزیر امور خارجه و جمال عبدالمجید رئیس سرویس اطلاعاتی سودان همراهی می‌کنند. مذاکراتی بیش از همه بر محور کسب حمایت‌های اقتصادی و سیاسی قطر صورت خواهد گرفت.

سودان بسیار بدهکار و از  لحاظ اقتصادی ضعیف است و تولید ناخالص داخلی آن در مقایسه با سال قبل 8.4 درصد در سال 2020 کاهش یافته است . همچنین بر اساس اطلاعات منتشر شده توسط صندوق بین المللی پول ، بالاترین نرخ تورم در آفریقا در سال 2021 ، با 129.7 درصد مربوط به این کشور و پس از آن سودان جنوبی با 33.1 درصد است . علاوه بر این ، نرخ بیکاری بیش از 16 درصد از کل نیروی کار در سال 2020 برآورد شده است در حالی که  بیش از 50 درصد جمعیت این کشور در سن کار هستند.

سقوط بشیر آغاز یک دوره امیدوار کننده تر برای سودان بود. این کشور متحدان جدیدی در عرصه بین المللی و منطقه ای را برای دوران جدید جستجو می‌کرد. ایالات متحده با وعده بیرون آوردن سودان از لیست تحریم‌های مربوط به کشورهای حامی تروریست و سرمایه‌گذاری و کمک‌های اقتصادی، حکومت جدید را به سوی عادی‌سازی روابط با رژیم صهیونیستی سوق داد. موضوعی که نه تنها منجر به بهبود اوضاع اقتصادی نشده بلکه مخالفت‌های داخلی را علیه شورای نظامی افزوده است. از طرف دیگر وعده‌های اقتصادی عربستان و امارات نیز که برای حفظ قدرت در دستان شورای نظامی و تداوم ارسال شبه نظامیان به جنگ یمن صورت می‌گرفت، در حد کمک‌هایی ناچیز باقی مانده و نتوانسته است که حکومت سودان را در پشت سر گذاشتن شرایط وخیم اقتصادی یاری کند. این در شرایطی است که تحت فشار عربستان و امارات حکومت جدید سودان مجبور شد که روابط خود را با دوستان قدیمی نظام سابق یعنی قطر و ترکیه کاهش دهد.

اما علاوه بر جذب کمک‌‌های اقصادی، هدف مهم دیگر این سفر مشخص کردن وضعیت سودان در مورد اختلافات مرزی با اتیوپی و مذاکرات در مورد سد بزرگ النهضه اتیوپی می‌باشد. قطر در دوران پرتنش 3 سال گذشته به ویژه با کشور مصر، در مورد مسأله سد النهضه که برای مصر اهمیتی حیاتی دارد به حمایت از اتیوپی پرداخته است و گفته می‌شود حتی در این سد سرمایه‌گذاری نیز کرده است. همانند مصر رود نیل منبع اقتصادی مهمی برای سودان محسوب می‌شود و طبیعتاً یکی ازموضوعات مذاکره می‌تواند تلاش برای همسو کردن قطر با منافع سودان می‌باشد.

اما در طرف مقابل گسترش نفوذ در سودان نیز برای قطری‌ها از اهمیت بسزایی بویژه در رقابت‌های منطقه‌ای با امارات و عربستان برخوردار است. سودان با داشتن منابعی از جمله گاز طبیعی ، طلا ، نقره ، کرومیت ، روی و آهن همیشه ارزش مهمی در شراکت‌های اقتصادی دیگر کشورها داشته است.  به عنوان مثال امارات متحده عربی در دهه گذشته میلیاردها دلار طلا از سودان وارد کرده است - سودان به ترتیب بعد از لیبی و غنا در میان سه صادر کننده اصلی طلا به این کشور قرار دارد. این روند پس از سرنگونی عمرالبشیر نیز ادامه داشت زیرا امارات متحده عربی با حمید تی، معاون رئیس شورای نظامی روابط نزدیکی برقرار کرد. این امر منجر به صادرات سالانه طلا به امارات به ارزش 16 میلیارد دلار از سال 2019 تاکنون شده است.

سودان ، همچنین از موقعیت ژئوپلتیکی مهمی با قرار گرفتن در بین مصر در شمال و اتیوپی ، اریتره و سودان جنوبی برخوردار است. از طرف دیگر در شمال شرقی این کشور دریای سرخ و در شمال غربی با لیبی همسایه است. داشتن جای پای در سودان به معنای دسترسی آسان به لیبی و شاخ آفریقا است. برای رقبای قطر بویژه امارات متحده عربی ، روابط نزدیک با خارطوم به معنای گسترش توانایی‌های ژئوپلیتیک و تجاری امارات در دریای سرخ است ، جایی که ابوظبی دارای پایگاه های نظامی و تجاری در اریتره ، سومالی، سواحل جنوبی و یمن ، از جمله جزیره سقطرا است .

پیش از این ، ترکیه به عنوان متحد قطر و عضو دیگر محور اخوانی در منطقه، در سال 2017 تلاش کرده بود با امضای قراردادی به ارزش 650 میلیون دلار بندراستراتژیک سوآکین در شمال شرقی سودان و مشرف به دریای سرخ اسکله نیروی دریایی برای اهداف نظامی و اقتصادی، ایجاد کند. یک سال بعد قطر نیز قراردادی 4 میلیارد دلاری برای توسعه بندر با سودان امضا کرد. این امر باعث نگرانی عربستان سعودی ، امارات و مصر از برنامه‌های آنکارا و قطر برای تأثیرگذاری در دریای سرخ شد. این اقدام قطر برای ورود به دریای سرخ به عنوان تلاش برای مقابله با حضور نیروی دریایی گسترده امارات متحده عربی در شاخ آفریقا برآورد شده است.