فوریت بررسی «برجام» در کنفرانس امنیتی مونیخ

این روزها شهر مونیخ در آلمان میزبان نشست امنیتی مونیخ است.

کنفرانس امنیتی مونیخ، کنفرانسی است که به وسیله بخش خصوصی مدیریت می‌شود و  در زمینه سیاست‌های امنیت جهانی و بین المللی فعالیت می‌کند. این همایش هرساله در ماه فوریه در هتل بایریشر هوف در مونیخ آلمان برگزار می‌شود. در کنفرانس مونیخ تصمیمی گرفته نمی‌شود و صرفاً ویژه اظهار نظر، رایزنی و دیدارهای سیاسی است. نخبگان اجرایی، فکری در این کنفرانس به تشریح یافته‌های علمی و اجرایی خود می‌پردازند. در این کنفرانس هر ساله به‌طور ویژه به یک موضوع مهم امنیت بین‌المللی پرداخته می‌شود.

کنفرانس مونیخ به یکی از مجامع بین‌المللی مهم در عرصه امنیت جهانی تبدیل شده‌ است و به دلیل تشابه کمی و کیفی و بازتاب‌های آن با مجمع جهانی اقتصاد، به داووس امنیتی نیز شهرت دارد. در این گردهمایی، سیاست‌مداران متخصص در امور امنیتی (معمولاً وزیران امور خارجه و دفاع)، نظامیان کارشناس امور بین‌المللی و نیز برخی از صاحبان صنایع تسلیحاتی از کشورهای مختلف جهان به بحث و بررسی در خصوص مسائل امنیت جهانی می‌پردازند. هزینه‌های این کنفرانس توسط وزارت دفاع آلمان و کمک‌های مالی صنایع تسلیحاتی تامین می‌شود. هرچند نشست مونیخ مصوبات اجرایی خاصی را در اختیار دولت‌ها و نهادهای بین‌المللی قرار نمی‌دهد، اما از این زاویه که دغدغه‌های مشترک جامعه بین‌المللی را در فضای گفتمانی طرح می‌کند، از اهمیت بالایی برخوردار است.

سابقه این کنفرانس به دوران جنگ سرد باز می‌گردد. این کنفرانس برای اولین بار در سال 1962 به منظور تبادل نظر میان اعضای اتحادیه آتلانتیک شمالی تشکیل شد، اما در سال‌های اخیر و در پی گسترش آن( به خصوص گسترش ناتو به شرق )بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. کنفرانس مونیخ در در سال ۱۹۶۲ توسط یک ناشر و نظامی سرشناس آلمانی به نام ادوارد- هاینریش فن کلایست اشمنتسین در شهر مونیخ بنیان گذاشته شد. نام این کنفرانس در ابتدا کنفرانس مشتریان نظامی بود و سپس به «کنفرانس امنیتی بین‌المللی» و نیز «کنگره دفاع‌شناسی» تغییر نام داد.

وزرا، اعضای پارلمان، افسران عالی رتبه نظامی، اندیشمندان و روزنامه‌نگاران از جمله مدعوین این کنفرانس به شمار می‌روند. کنفرانس مونیخ از ابتدا به بررسی مسائلی مانند چالش‌های سیاست‌های امنیتی و خارجی در روابط اروپا و آمریکا در چارچوب ناتو تمرکز داشت، اما با پایان جنگ سرد و افزایش ارتباط میان کشورهای مختلف و همچنین متنوع تر شدن مباحث امنیتی، دیگر کشورها از جمله کشورهای سابق بلوک شرق نیز در مباحث آن مشارکت پیدا کردند. پس از پایان دوران جنگ سرد این کنفرانس که به طور بی‌وقفه و سالانه ادامه داشت در دو نوبت و دو سال برگزار نشد؛ ابتدا در سال 1991 بود که در پی وقوع جنگ خلیج‌فارس امکان تشکیل جلسات این کنفرانس میسر نشد و در سال 1997 نیز به واسطه نامشخص بودن جانشین رئیس کنفرانس، این اجلاس به تعویق افتاد.

در سال 1998 بر اساس پیشنهاد "هلموت کهل"، صدراعظم وقت آلمان ریاست این کنفرانس به مشاور خارجی و امنیتی وی ـ "هورست تلچیک" که همچنان ریاست کنفرانس را بر عهده دارد ـ سپرده شد. پس از صدراعظمی "گرهارد شرودر" نیز روند حمایت دولت از این نهاد ادامه یافت و دولت آلمان از لحاظ مالی تلاش کرد تا کنفرانس را کاملاً تحت پوشش خود قرار دهد. دوران جدید کنفرانس امنیتی مونیخ از سال 1999، یعنی از سی و پنجمین کنفرانس تحت سرپرستی هورست تلچیک، قابل ملاحظه است. زیرا درهای کنفرانس برای نخستین‌بار به روی نمایندگان کشورهای اروپای مرکزی و شرقی و همچنین تجار و بازرگانان گشوده شد. در همین حال، تعداد هیئت‌های آمریکایی دعوت شده به کنفرانس، خصوصاً هیئت‌هایی از کنگره آمریکا افزایش یافت. از طرف دیگر، مسائل مربوط به قاره آسیا با توجه به الزامات سیاست امنیت جهانی نیز در موضوعات کنفرانس گنجانده شد.

بر این اساس، از سال 2000 نمایندگان عالی‌رتبه‌ای از چین، ژاپن و هند تا کنون به طور منظم در کنفرانس شرکت می‌کنند. همچنین موضوعاتی مانند مشارکت کشورهای دو سوی آتلانتیک در قرن جدید، تروریسم بین الملل، جنگ عراق، جنگ سوریه ، تقابل غرب و شرق در اوکراین و چالش‌های امنیتی در خاورمیانه، گسترش ناتو در دستور کار اجلاس‌های سالانه کنفرانس مونیخ قرار گرفته اند.

نشست امنیتی مونیخ متفاوت از گذشته

در کنفرانس امنیتی مونیخ امسال رئیس جمهور آمریکا نیز سخنرانی کرد. این اولین بار در تاریخ حدوداً ۷۰ ساله کنفرانس امنیتی مونیخ است که یک رئیس‌جمهور آمریکا در آن سخنرانی می‌کند. این سخنرانی و سایر اظهارات شرکت‌کنندگان ارشد کنفرانس به لحاظ پیام‌های احتمالی در باره بن‌بست برجام، معضلات روند صلح در افغانستان، وضعیت مناسبات دو سوی اقیانوس و نوع و انسجام رویکردهای غرب در برابر چین و روسیه حائز اهمیت است. کنفرانس اما امسال به دلیل دیجیتال بودن از یک جنبه اساسی خود تهی است.

بحران کرونا طبیعی بود که بر کنفرانس امنیتی مونیخ هم بی‌تأثیر نماند و بسان قرینه اقتصادی آن، یعنی کنفرانس داووس، که همایش مدیران، صاحب‌نظران و رهبران اقتصادی و سیاسی جهان است، امسال به ناچار مشمول برگزاری مجازی شود.

کنفرانس امنیتی مونیخ البته امسال صرفاً به سبب برگزاری دیجیتال نیست که استثنایی می‌شود، بلکه در کل تاریخ آن سابقه نداشته است که رئیس‌جمهور وقت آمریکا در آن سخنرانی کند. این بار اما جو بایدن با سخنرانی خود مهمان اصلی این کنفرانس است.

اولین سخنرانی یک رئیس‌جمهور آمریکا در کنفرانس امنیتی مونیخ به این دلیل نیست که سفری برای آن لازم نبوده و او از خود کاخ سفید می‌تواند در کنفرانس سخنرانی کند، بلکه ظاهراً از این ضرورت ناشی شده که ارشدترین مقام مقتدرترین قدرت جهان می‌خواهد کنار گذاشتن رویه و رویکرد دولت ترامپ و چرخش در سیاست خارجی آمریکا را نه از زبان معاون خود یا وزیر خارجه بلکه شخصاً به اطلاع متحدان و رقبا برساند تا بر وزن و اهمیت و باورپذیری آن بیفزاید.

پیشتر بایدن با انتخاب معنادار وزارت خارجه آمریکا به عنوان اولین نهادی که به آن سر زد و با سخنرانی راهبردی‌اش در این دیدار و نیز با تمجید از کادر دیپلماتیک کشور عملاً این پیام را به جهان فرستاد که احیای محوریت دیپلماسی و وجود یک وزارتخانه قوی در رویکرد بین‌المللی ایالات متحده در دستور کار است و بازسازی ائتلاف‌ها و اتحادهای آسیب‌دیده در دوران ترامپ از شاکله‌های اصلی سیاست خارجی این کشور خواهد بود.

 سایه برجام بر سر مونیخ

در میان موضوعات مورد بحث در کنفرانس امنیتی مونیخ، موضوع برجام و توافق هسته ای ایران از مهمترین مسائل مورد بحث در این نشست خواهد بود.

در حال حاضر اندک زمانی تا اجرای مصوبه مجلس شورای اسلامی ایران درباره توافق هسته ای زمان باقی است. مجلس شورای اسلامی در چارچوب گام‌های کاهش تعهدات هسته‌ای و نامه رئیس جمهور ایران به کشورهای اروپایی،در پاسخ به روند اقدامات خصمانه امریکا علیه جمهوری اسلامی ایران و همراهی کشورهای اروپایی با آن، طرح اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها را به تصویب نهایی رساند که زمان اندکی تا زمان اجرای این قانون باقی مانده است.

از همین رو این وضعیت به عنصر دیپلماسی درباره اجرای برجام شتاب بخشیده است که نشانه‌های آن را می‌توان در گفتگوهای چند روز گذشته مقام‌های اروپایی و آمریکایی از یک طرف و مقام‌های اروپایی با مقام‌های ایرانی از طرف دیگر مشاهده کرد. البته تعامل ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز در همین راستا ارزیابی می‌شود.

بنابراین در نشست امنیتی مونیخ با توجه به فوریت زمانی پرونده هسته ای ایران، بحث بر سر تعیین تکلیف برجام از اولویت بالایی در میان مذاکرات رهبران غربی برخوردار خواهد بود.

در عین حال از آن که در کنفرانس امنیتی مونیخ، مصوبه و یا تصمیمات رسمی اتخاذ نمی شود و بیشتر جنبه مشورتی دارد، شاید تصمیم بر سر برجام در پس گفتگوهای پشت پرده و غیررسمی دنبال شود که در نهایت نتیجه آن را می توان طی روزهای آتی پس از کنفرانس دنبال کرد.