مهدی شکیبایی : پس از کاهش شدید جایگاه عربستان سعودی درنزد محافل بین المللی درنتیجه قتل فجیع جمال خاشقچی روزنامه نگار چند ملیتی درنمایندگی دیپلماتیک این کشور درخاک ترکیه تصمیم سازان کاخ سفید تحقق طرح «معامله قرن» را با ملک سلمان و ولی عهدش به صلاح نمی بینند. از این رو به دنبال گزینه جدیدی هستند تا نقش محوری را برای تحقق این طرح بجای سعودی ها ایفا کند.
گزینه جدید اما دارای ویژگی های منحصر بفردی است.
سلطنت نشین عمان که در نزد افکار بین‌المللی از او به عنوان کشوری میانه رو یاد می شود، به سبب ماهیت مسالمت جویانه پادشاهش با بحرانها، طی دهه های اخیر نقش عمده ای را در کاهنش تنش های منطقه ای ایفا کرده است.
با این وجود به سبب تضاد ماهیتی سیاست مسالمت جویانه مسقط با سیاست های تهاجمی دولت جدید امریکا به ریاست دونالد ترامپ، این کشور مورد غضب سیاستمداران جدید کاخ سفید واقع شده بود. تا جاییکه در اجلاسی که سال گذشته سعودی ها به افتخار حضور ترامپ در ریاض برگزار کردند، رئیس جمهور آمریکا پس از سخنرانی اقدام به برگزاری نشست های دوجانبه با روسای کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس به استثنای معاون نخست وزیر عمان فهد آل سعید کرد.
اگرچه این دیدار در دستورکار قرار داشت اما بدون توضیحات بیشتر دیدار ترامپ با ال سعید یکباره لغو شد. علاوه برآن رئیس جمهور جدید آمریکا در سخنرانی اش در همان اجلاس از روسای همه کشورهایی که به زعم او از مبارزه با تروریسم حمایت کرده بودند اسما تقدیرکرد به استثنای سلطان قابوس.
سلطنت نشین عمان کشوری است که با ایران به عنوان یک کشور بزرگِ غیر هم زبان و دارای تمدن به شکل تاریخی روابط مستحکمی دارد و در عین حال با عربستان سعودی نیز به عنوان یک همسایه هم زبان به رغم اختلافات روابط ریشه داری را تعریف کرده است.
از سوی دیگر عمان هم پیمان استراتژیک آمریکا طی دو قرن اخیر بشمار می شود. این کشور پس از مغرب دومین کشور عربی است که در سال 1841 با آمریکا روابط همه جانبه دیپلماتیک برقرار کرد.
مسقط همچنین یکی از دو کشور عضو شورای همکاری خلیج فارس است که دارای قرار داد تجارت آزاد با واشنگتن است.
علاوه براین عمان ریشه تیرگی روابط میان اعراب و ایالات متحده آمریکا را در نزاع بین فلسطینی ها و اسراییلی ها می داند و بنابر ماهیت مسالمت جویانه سلطان قابوس نقش سازنده ای را تلاش کرده است در این خصوص ایفا کند. این کشور پس از معاهده سازش میان مصر و اسراییل در سال 1979 تنها کشور عضو شورای همکاری خلیج فارس بود که با تل آویو وارد روابط دیپلماتیک غیر رسمی شد. همچنین یکی از سه کشور عربی بود که نه تنها مصر را بخاطر معاهده سازش با اسراییل مورد تحریم قرار نداد بلکه بعدها نقش فعالی را در معاهده سازش میان اسراییل و اردن ایفا کرد. سلطان قابوس به عنوان نشانه ای در پایبندی اش به تحقق صلح خاورمیانه در سال 1994 چند ماه پس از امضای قرار داد سازش میان اردن و اسراییل رسما از اسحاق رابین نخست وزیر وقت رژیم اشغالگر قدس برای سفر به مسقط دعوت کرد و از او در پایتخش میزبانی مفصلی نمود. مضافا اینکه طی دهه های اخیر عمان از طریق مرکز مطالعات نمک زدایی آب خاورمیانه(medrc) مستقر در مسقط به محلی برای گفت وگوهای اعراب و اسراییل و تبادل نظرات کارشناسی اسراییلی ها در خصوص تصفیه‌اب دریا تبدیل شده است.
به رغم این تلاش ها اما عمان همواره طی سالهای اخیر از مواضع سعودی‌ها نسبت به اسراییل و شناسایی رسمی این رژیم دوری کرده است.
جایگاه فعلی و خشم ترامپ از عمان
برخلاف مواضع مثبت مسقط در قبال سیاست های منطقه ای اوباما اما عمان نسبت به سیاست های ترامپ در قبال کشورهای منطقه بویژه ایران تمایلی نشان نداده است.
او همچنان به رابطه خوب خود با جمهوری اسلامی ایران ادامه می دهد. نسبت به سیاست های عربستان سعودی در قبال سوریه تمایلی نشان نمی دهد. از جنگ سعودی ها علیه یمن حمایت نکرد. در کنار کویت تنها کشوری بود که به قافله تحریم کنندگان قطر نپیوست. و طی اعلام مواضعی در حمایت از ایران عملا طرح آمریکایی «ناتوی عربی» را به محاق برد.
برخلاف دولت دمکرات اوباما که تلاش می کرد در حل منازعات منطقه ای از نقش و جایگاه عمان استفاده کند ترامپ جمهوری خواه اما تلاش داشت تا این نقش را به سعودی ها و بویژه بن سلمان جوان واگذار کند.
عمانِ مسالمت‌جو هیچ جایگاهی در سیاست های منطقه ای و تهاجمی ترامپ نداشت و مورد غضب او و دستیاران جنگ سالارش بود. دولت جدید آمریکا در تعیین بودجه نظامی سال 2018 این کشور، میزان کمک نظامی به عمان را کاهش داد. به گونه ای که این کمک ها از 4/5 میلیون دلار در دوره دمکرات ها به 5/3 میلیون دلار در دوره ترامپ کاهش یافت.
با علم به اینکه ترامپ در آغاز دوره ریاست جمهوری خود تعهد داده بود که روابط آمریکا با شورای همکاری خلیج فارس را ترمیم کرده و روند عادی سازی روابط بین اسراییل و فلسطینی ها از یک سو و اعراب و اسراییل از سوی دیگر را به عنوان بخشی از راهبرد اشکار خود برای مقابله با ایران تسریع بخشد، او انتظار داشت تا سلطان قابوس با وی تماس بگیرد بویژه که او به داشتن روابط خوب با ایران و اسراییل معروف است. لیکن سلطان قابوس چنین کاری نکرد و مشاوران امنیتی ترامپ را با خود دشمن کرد.
البته در عصبانیت واشنگتن از عمان نباید از نقش بن سلمان در دامن زدن به آن غافل بود چه اینکه سعودی ها همواره از ایفای چنین نقشی توسط عمان برای قدرت های خارجی نگران بوده و به او به چشم یک رقیب نگریسته می شد. خاندان جدید حاکم بر عربستان نسبت به تغییر این وضع با حضور ترامپ در کاخ سفید بسیار خوش بین بودند.
براین اساس و نظر به وضعیت جسمانی پادشاه عمان و بحث و جدل های اخیر در خصوص موضوع حساس جانشینی او فشارهای آمریکا به مسقط برای پیروی از سیاست های منطقه ای واشنگتن طی یکسال گذشته افزایش چشمگیری داشته و چه بسا برای تبعیت از این سیاست ها تحت فشار شدید هم بوده باشد.
معامله قرن، رسوایی قتل خاشقچی و بازگشت آمریکا به سمت عمان
پس از کاهش شدید جایگاه عربستان سعودی درنزد محافل بین المللی درنتیجه قتل فجیع جمال خاشقچی روزنامه نگار چند ملیتی درنمایندگی دیپلماتیک عربستان درخاک ترکیه، مشاوران ترامپ تحقق طرح «معامله قرن» را با ملک سلمان و ولی عهدش به صلاح نمی بینند چون مصداقیت سعودی ها در میانجیگری میان اعراب، فلسطینی ها و اسراییل در نزد افکار عمومی از دست رفته می بینند.
از سوی دیگر رسوایی قاشقچی زمانی روی داده است که آمریکا خود را برای تحریم گسترده ایران آماده کرده و خیلی نسبت به اینده این تحریم خوش بین نیست. ضمن اینکه از واکنش های احتمالی ایران نسبت به این دشمنی بویژه در قبال رژیم اسراییل نیز بیم گسترده دارد. باتوجه به سابقه ایران در مقابله با تحریم های دولت های قبلی واشنگتن، آمریکا نمی خواهند پا در راهی گذارد که انتهای آن برایشان معلوم نیست. دست کم اگر در مقطعی از رویارویی برایشان محرز گردد که تحریم ها اثربخش نبوده زمان داشته باشند که با ایران از دری دیگر وارد شوند. به عبارتی دیگر کاخ سفید نمی خواهد همه پل های پشت سر را در برابر تهران خراب کند. همین اندازه که ایران با رویکردهای جدید آمریکا در بحث مربوط به قضیه فلسطین همراه شود برای کاخ سفید کفایت می کند. تشخیص این مقدار اما از عهده سعودی ها برای کاخ سفید خارج است. از دید واشنگتن شاید عمانی ها در این خصوص کمک حال بیشتری باشند. ضمن اینکه بواسطه تاریخ 44 ساله میانجیگرانه سلطان قابوس در بحران های منطقه ای، عمان جایگزین مطلوب تری برای سعودی هایی است که حالا یک پرونده حقوق بشری بین‌المللی ویژه غیرازقتل عام مردم یمن و سوریه بر گُرده شان است.
اما چراعمان برای این نقش انتخاب شده و چرا نخست وزیر اسراییل به مسقط سفر کرده است؟
عمان اما از ایفای چنین نقشی ابایی ندارد خاصه اینکه اراده آمریکا پشت سر آن باشد و یا چه بسا با فشار وادار به این امر شده باشد. آمریکایی که طی دو سال گذشته نسبت به نقش عمان بی اعتنا بوده و به انحای مختلف نارضایتی خود را به مسقط نشان داده است.
ایفای این نقش هم برای آینده سلطنت نشین عمان هم برای ابروی ترامپ حایز اهمیت است. برای اینده عمان از این رو که در نقل و انتقال قدرت مورد خشم و عواقب دشمنی واشنگتن قرار نمی گیرد و برای آمریکا از این رو که قطارعادی سازی روابط با اسراییل به دست یک کشور عربی دارای پیشینه خوب می افتد ضمن آنکه ناتوی عربی را احیا می کند. علاوه براین به زعم امریکا توانسته است عمان را از ایران در پروژه تحریم ها دور کند.
اما دلیل سفر نتانیاهو به مسقط را در شرایط حاضر باید در این جمله معروف در نزد سیاستمداران عرب جستجو کرد که می گوید: «جلب رضایت آمریکا در رضایتمندی اسراییل نهفته است». ممکن است عمانی ها برای دور نگه داشتن خود از خشم ترامپ به این جمله معروف روی اورده باشند.
این سفر برای اسراییل نیز ثمراتی دارد. ضمن اینکه داستان عادی سازی روابط با اعراب را همچنان در صدر رسانه های عربی استمرار می بخشد، با این اقدام، خود را نسبت به بقا و حیات بیشترامیدوار نگه می دارد و به زعم خود ائتلاف جدیدی از اعراب را علیه ایران که در یک قدمی او در بلندیهای جولان حاضر شده شکل می دهد.
اما ایفای چنین نقش دوگانه ای برای عمانی ها خالی از مخاطره نیست. نه ترامپ توانایی حل قضیه فلسطین را دارد که بتوان برمبنای توانایی او وارد میدان بزرگی چون حل و فصل قضیه فلسطین شد و نه دنیای اسلام سیطره صهیونیستها بر معراجگاه پیامبر اسلام (ص) را براساس طرح ترامپ می پذیرد. طی یک قرن گذشته هرکشوری (با هر میزان از جیاگاه معنوی و نظامی و اقتصادی)که سعی در حل و فصل قضیه فلسطین مبتنی بردیدگاههای غربی را داشته مورد نفرت دنیای اسلام و ازادیخواهان جهان قرار گرفته و مطرود شده است.
عمان طی نیم قرن اخیر به عنوان کشوری صلح طلب و بدور از موضعگیری های شفاف در خصوص بحران ها و درگیریهای جهانی معروف بوده است و همین رویکرد نیز او را برخلاف همتایان عربش همواره در یک روندی آرام و منطقی نگه داشته است. ایفای این نقش اما می تواند آرامش را از این کشور خارج کرده و دستخوش تحولات بزرگی کند تحولاتی که هم عربستان و هم امارات بی صبرانه منتظرش بوده اند. نکند که این آرزوی انان را ترامپ ماجراجو محقق کند.