مهدی جهان تیغی: باوجود فرار ظاهری نظامی آمریکا از سوریه یک طراحی مهم سیاسی در پرونده سوریه توسط این کشور تازه آغاز شده است. این طراحی مستقیما ایران، دولت سوریه، روسیه و ترکیه را مورد هدف قرار میدهد. هدف کلی این طرح سیاسی نیز این است که ایران، ترکیه، دولت سوریه و روسیه در یک بن بست سیاسی قرار دهد و حتی کشاندن آنها به یک تقابل نظامی ولو محدود را ریل گذاری کند.
از نگاه آمریکا، با رفتن آنها از خاک سوریه، طمع ترک‌ها و حتی روس‌ها به نوعی افزایش یافته و این خود می تواند، بخشی از زیرساخت اختلاف در مثلث امنیتی و سیاسی ایران، روسیه و ترکیه در شام باشد.اما اردوغان برای رسیدن به اهداف نظامی خود در سوریه با چند مانع راهبردی روبه رو هست:
کردها سالها تجربه تقابل نظامی با ترکیه را دارند و لقمه راحتی برای اردوغان به حساب نمی آیند. از سوی هرچه شرایط برای کردها سخت تر شود، احتمال نزدیکی انها با دولت بشار اسد و همچنین درخواست کمک از ایران و روسیه جدی تر خواهد شد. موضوعی که ترکیه را در شرایط سختی قرار خواهد داد. در همین حال مساله اساسی این است که ترکیه تا چه میزان می خواهد به حفظ جاکمیت سوریه در مناطق کردنشین پایبند باشد و عملا جنگ را تا چه میزان و مدت دنبال خواهد کرد. میزان و مدت علاقه مندی ترکیه به ادامه جنگ، شرایط نظامی را برای علیه این کشور متفاوت خواهد.
بازی سیاسی ترامپ با اردوغان هم آینده مشخصی ندارد. ظاهر قضیه این است که اردوغان با کسب رضایت ترامپ عملیات در شمال سوریه را علیه کردها را آغاز کرده ولی از سویی علایمی دیده می شود که آمریکا زمین شمال شرقی سوریه را بستری برای اعمال تحریم و یا حداقل تشکیل چماق تحریم برای مهار، کنترل و تنبیه ترکیه می بیند.
اروپایی ها نیز مخالفت های جدی با کشورگشایی ترکیه دارند. این در حالیست که ترک ها در حوزه امنیتی از اروپایی ها در حال گروکشی هستند. زمام اختیار نزدیک به سه میلیون آواره و چند هزار داعشی اروپایی در اختیار ترکیه است که ابزار تهدید اروپا نیز محسوب می شود. با این وجود اروپایی‌ها نیز با میزان طمع اردوغان در تصرف سرزمینی، سرکوب کردها، نحوه کنترل داعشی های اروپایی و آواره های سوری، رفتار خود را تنظیم خواهند کرد.
اما موضوع چهارم واکنش روسیه هست. روسیه در حال گسترش پیوندهای خود با ترکیه است. ترک ها با اصرار بر خرید اس400 از روسیه نیز نشان دادند که برای تعمیق این پیوند علاقه مند هستند. همین پیوندها نیز سبب شده که ترک ها تاحدی رضایت روسیه را نیز برای سکوت و عدم واکنش تاحدی بدست بیاورند. روس ها برخی سهم خواهی های ترک ها در پرونده سوریه را به رسمیت میشناسند و البته از سوی انتظار دارند، ترکیه نیز بیش از گذشته با روسیه در عطش کسب منافع بیشتر در عرصه بین الملل و خاورمیانه همراهی کند.
اما در مورد ایران نیز ضمن شباهت‌های با رفتار روسیه، تفاوت‌های نیز دیده میشود. ایران با ترکیه روابط عمیق اقتصادی دوطرفه دارد که حفظ آن برای هم ترکیه و هم ایران حیاتی و مهم است. از سویی در بحران سوریه طی یکسال اخیر نزدیک شدن دیدگاهای دو کشور رشد قابل قبولی داشته است. اما در حوزه سیاسی ایران با اشغال رسمی سوریه و تجزیه آن شفاف مخالف است. ایران تشکیل کشور مستقل کردی در سوریه و عراق و حتی در ترکیه را مخالف منافع امنیت ملی خود میداند.
دلیل آن نیز بسیار مشخص است زیرا در منطقه، این اسرائیل است که بیش از هر رژیم دیگر در منطقه خواهان استقلال کردها و تجزیه کشورهای همچون سوریه، عراق، ترکیه و ایران هست. ایران در کنار خط قرمزهای همچون تجزیه سوریه و یا اشغالی بخشی از خاک این کشور توسط ترکیه، معادلات امنیتی و سیاسی دیگری را هم دنبال می کند. موضوع اساسی این است که ایران زنده شدن دوباره داعش در سوریه را به هیچ وجه تحمل نخواهد کرد.
این جدی‌ترین و شفاف‌ترین موضوعی میدانی است که اگر ترکیه در آن بی‌احتیاطی کند باید در انتظار واکنش فرماندهانی همچون حاج قاسم سلیمانی نیز باشد.
موضوع دومی که می‌تواند پای افرادی همچون حاج قاسم را به شمال سوریه باز کند، درخواست رسمی کمک توسط کردها و دولت قانونی سوریه از ایران است. در این صورت در عرصه دیپلماسی نیز نقش ایران به عنوان میانجی بزرگ نیز پررنگ خواهد شد.
روش دیپلماسی در برابر ترکیه البته همواره اولویت بیشتری از دیگر گزینه ها برای ایران داشته و خواهد داشت. با این وجود مسئولین دولت ایران نیز می‌دانند که سهم ترکیه از پرونده سوریه به همان اندازه سهمی است که هر همسایه ای باید از امنیت و روابط اقتصادی دوطرفه با کشور همسایه خود داشته باشد و نه بیشتر و نه البته کمتر.