الوقت- از زمانی که اتیوپی در سال 2011 تصمیم به تاسیس سد بر روی نیل گرفت، تنشهای این کشور با مصر به عنوان بزرگترین مصرف کننده نیل تشدید شده است. تاکنون مذاکرات مختلفی میان این کشورها برای دستیابی به یک توافق به منظور تقسیم منافع آب رود نیل برگزار شده است که با وجود توافقات مقطعی اما قادر به حل کامل اختلافات نشده اند . در همین راستا از روز چهارشنبه واشنگتن پایتخت ایالات متحده میزبان میزبان نشست وزرای خارجه سه کشور اتیوپی، سودان و مصر درباره سد النهضه بود.
پیشینه مذاکرات
تقریبا 11کشور تحت الشعاع معادلات هیدروپلیتک نیل قرار دارند. ازبین آنها دو کشور مصر و سودان مقصد اصلی نیل هستند. از مجموع 84 میلیارد مترمکعب آب رود نیل،کل مخزن سد رنسانس یا النهضه 70میلیارد متر مکعب است در حالی که سهم مصر ۵۵.۵ میلیارد و سهم اتیوپی 18 میلیاد مترمکعب بوده و با آب گیری چنین مخزن عظیمی ، از رود نیل برای مصر جز نامی باقی نمی ماند.
مصرتوافقی در سال 1929 با انگلستان که قیمومیت رواندا، اوگاندا و تانزانیا را امضا نمود که طبق آن اگر کشوری بر مسیر رود نیل طرح عمرانی انجام دهد باید موافقت مصر را جلب کند.اما در آستانه عملیات سد اتیوپی، شش کشور بروندی، اتیوپی، کنیا، رواندا، تانزانیا و اوگاندا توافق «عنتیبی » را بین خود برای استفاده از رود نیل امضا نمودند که حق انحصاری سودان و مصر را به عنوان استفاده کنننده نهایی نیل خاتمه داد.
هم مصر و هم اتیوپی از همان ابتدا تنش تا حد درگیری نظامی را نیز پیش بینی کردند. به همین دلیل اتیپوپی شروع به ساخت تجهیزات نظامی دراطراف این سد نموده است. با این حال دو طرف مذاکراتی را نیز تا کنون انجام داده اند.
در مارس 2015 سه کشور مصر، سودان و اتیوپی توافقی را برای بهره بردای عادلانه از آب نیل به امضا رساندند.سودان بعدا به دو دلیل موضع خود را از مصر جدا کرد: اول اینکه این سد در 40 کیلومتری مرز سودان ساخته شده و سودان نیز از مزایای آن استفاده میکند؛ . دلیل دوم آنکه اختلاف هشت متری تراز آب نیل باعث شده تا آبیاری در سودان با مشکل مواجه شود اما به نظر سودان با احداث سد تراز آب منظم شده و این مشکل سودان حل میشود.
تنها شدن مصر باعث شده تا این کشور تلاش دو چندانی برای حل این مساله به خرج دهد ودر کنار آن لحن مصر تهدید آمیز ترشود. در فوریه 2019 سه کشور مصر،سودان و اتیوپی گفتگوها و مذاکراتی در حاشیه نشست اتحادیه آفریقا در آدیس آّبابا انجام دادند،اما هیچ نتیجه ملموسی از آن حاصل نشد.
با گذشت پنج سال بیش از دو سوم سد تکمیل شده و هرچه زمان میگذرد به نفع اتیوپی و به ضرر مصر است. در 4 اکتبر /12مهر نشست دو روزه دیگری بین مصر، اتیوپی، سودان و اوگاندا در خارطوم پایتخت سودان در سطح وزرای مربوطه انجام شد که بی نتیجه ماند.
هرکدام از طرفین دیگری را متهم به عقیم نمودن مذاکرات میکند. وزارت آب و آبیاری مصر پس از پایان این مذاکرات اتیوپی را متهم به عدم انعطاف پذیری نمود و اعلام نمود: « هیئت اتیوپیایی تمامی پیشنهادات مربوط به آب‌رسانی مصر را رد کرده و هیچ تضمینی در مورد چگونگی مقابله با خشکسالی‌های آینده نداده است ».در طرف مقابل« شلسی بقل» وزیر آب اتیوپی ضمن تاکید بر محال بودن انجام پیشنهادات مصر گفت:« مصر خواهان ۴۰ میلیارد متر مکعب در سال است؛ در حالی که ذخیره اتیوپی حدود ۲۰ میلیارد متر است و این یعنی اتیوپی از ذخیره استراتژیک خود به مصر بدهد. هیئت مصر پیشنهاد سودان درباره ۳۵ میلیارد متر مکعب را رد میکند. مصر خواسته‌هایی عجیب دارد و موضعش غافلگیرکننده است».
درحاشیه اجلاس سران روسیه و آفریقا در سوچی مذاکراتی بین عبدالفتاح السیسی و ابی احمد نخست وزیر اتیوپی باوساطت پوتین انجام شد. با وجودی که در ابتدا فضای این نشست مثبت ارزیابی شد، اما نتایج مورد انتظار حاصل نشد.
میانجی گری آمریکا
از اوایل آبان لحن اتیوپی تهدید آمیز تر شده است. «ابی احمد» نخست وزیر اتیوپی دراین زمان گفت:« اگر برای ادامه کار ساخت این سد بر روی رود نیل نیاز به جنگ با مصر باشد، دولت اتیوپی آماده است میلیون‌ها نفر را برای این کار مجهز و آماده کند». پس از این اظهارات بود که مصر پیشنهاد ورود طرف سومی از جمله بانک جهانی یا دولت آمریکا در مذاکرات را داد.
آمریکا به سرعت از پیشنهاد مصر استقبال کرد. چنین میزبانی برای آمریکا چند مزیت دارد:1-آمریکا به دنبال رقابت با روسیه در آفریقا است. آفریقا در سیاست خارجی روسیه درسالهای اخیر اهمیت دو چندانی پیدا نموده به طوری که اولین اجلاس روسیه و کشورهای آفریقا امسال در سوچی برگزارشد. بنابراین در صورت موفقیت آمریکا در حصول توافق نفوذ و اعتبار آمریکا در بین این کشورها گسترش می یابد.
2-با توجه به دخالت اسرائیل در جریان ساخت النهضه به نفع اتیوپی، این مساله میتواند در روابط مصر و اسرائیل خلل ایجاد کند و متحدین مصر مانند عربستان و امارات نیز با مصر همراه شوند، بنابراین دخالت آمریکا احتمالا از چنین اتفاقی جلوگیری میکند.
3-در نهایت ترامپ میتواند از یک توافق احتمالی ،به نفع خود در رقابتهای انتخاباتی استفاده کند. مصر از میانجی‌گری آمریکا حمایت میکند زیرا به دلیل روابط بهترآمریکا با مصر نسبت به اتیوپی، السیسی امیدوار است حضور آمریکا ، روند مذاکرات را نفع قاهره تغییر دهد.
السیسی دو روز پیش درتوییتی ضمن تشکر از ترامپ نوشت: «اومردی بی‌نظیر است که با قدرت با بحران‌ها تعامل میکند».
مرحله اول میانجی گری مذاکرات توسط آمریکا در چهارشنبه گذشته ، با حضور وزرای خارجه اتیوپی، سودان و مصر با «استیو منوچین» وزیر خزانه‌داری آمریکا برگزار شد.کشورهای فوق توافق کردند که تا 15 ژانویه سال 2020 اختلاف‌هایشان پیرامون آبگیری و عملیات ساخت سد النهضه در اتیوپی را در انطباق با «اعلامیه اصول 2015» حل کنندو در بیانیه‌ای مشترک اعلام نمودند، 9 دسامبر و 13 ژانویه نیز نشست‌های مشترک دیگری برگزارخواهند کرد.
چشم انداز مذاکرات
یکی از راه حلهایی که تاحدودی رضایت مصررا جلب میکند ،افزایش زمان آب گیری سد بین پنج یا هفت سال است. به گفته مقامات سودانی ممکن است اتیوپی با این در خواست موافقت کند با این حال اتیوپی چندان از میانجی گری آمریکا استقبال نمیکند. «نیبیات غیتاشیو» سخنگوی وزارت خارجه اتیوپی پس از مذاکرات هفته گذشته گفت:« این گفت‌وگوها به معنای مذاکرات فنی نیست، بلکه در این گفتگوها برای اعلام مواضع اتیوپی مشارکت می‌کنیم». او در ادامه افزود «این گفت‌وگوها در حد مذاکرات نیست و آمریکا نیز میانجی نیست و این لحن درستی نمی‌تواند برای گفت‌وگو باشد».
از سوی دیگر سودان موضعی سردرگم دارد، «یاسرعباس »وزیر منابع آبی سودان اواسط مهر با هرگونه واسطه در مذاکرات مخالفت کرد اما پس از اعلام حضور آمریکا در مذاکرات از آن استقبال نمود. این موضع انفعالی سودان، و بیانیه های کلی آمریکا چشم انداز مذاکرات را با تردید مواجه نموده است. از طرف دیگر اتیوپی خود را در موضعی برتر می‌بیند که نیازی به دادن امتیاز به طرف مقابل نمی بیند.ترامپ نیز در حال بهره بردای شخصی از این گفتگوهاست و با لفاظی های معروف خود در حال تحسین و مثبت خواندن مذاکراتی است که هنوز هیچ توافق عملی از آن حاصل نشده است.