طالبان و ترسیم آینده ی امنیتی افغانستان
گفتگوی تفصیلی از آنچه که در توافق دولت افغانستان با طالبان می گذرد.
اسفند سال گذشته آمریکا و طالبان در دوحه قطر توافقنامه‌ای امضا کردند و بر اساس آن واشنگتن و متحدانش متعهد شدند که طی 14 ماه تمام نیروهای خود را از افغانستان خارج کنند و طالبان نیز در مقابل متعهد شد که اجازه ندهد از خاک افغانستان علیه آن‌ها استفاده شود. در راستای این توافقنامه مذاکرات افغانستان و طالبان نیز انجام شد که خروجی این توافق آزادی تعداد زیادی از طالبان و افغان ها بود.
دولت افغانستان در راستای اجرای توافقی که در دوحه صورت گرفت ۵۰ نفر از اعضای طالبان را آزاد کرد. همچنین افغان‌ها نیز تا به امروز بیش از ۵۰۰ نفر از اعضای این گروه را آزاد کرده اند. اما این نقطه پایانی تبادل نیست مهم ترین ابهام این ماجرا این است که اشرف غنی رئیس‌جمهور این کشور به‌صورت مستقیم وارد مذاکره نشده بلکه لویی جرگه (گردهمایی بزرگ سران قبایل افغانستان) را وارد کرده است. در همین باره احمد سجادی تحلیلگر مسائل افغانستان در گفت و گوی تفصیلی خود مطرح کرده است: بسیاری مخالف تصمیم تبادل زندانی‌ها در داخل افغانستان بودند. حزب جمعیت اسلامی که رهبر اقوام تاجیک هستند و همچنین دولت و مخالفان دیگری نمی‌خواستند این زندانیان آزاد شوند. از این رو اشرف غنی فراخوان لویی جرگه داد ولی به عقیده بسیاری این کار غیرقانونی بود.
* مدتی پیش تبادل زندانیان بین دولت افغانستان و طالبان صورت گرفت آیا این تبادل راهی به سوی صلح است؟
در خصوص 400 نفر از زندانیان طالبان مناقشه وجود داشت و هنوز اتفاقی نیفتاده است. گمانه‌زنی‌هایی وجود داشت و احمد الله نبیل رئیس پیشین امنیت ملی افغانستان اعلام کرد بخشی از این زندانیان قبل از لویی جرگه آزاد شده بودند. اما امروز خبرهایی مبنی بر غلط بودن این مسئله منتشر شد و گفته شد دستور آزادسازی این زندانیان توسط لویی جرگه داده شده است. آتش‌بس موضوعی است که وضعیت مشخصی در افغانستان ندارد. طالبان پیش از توافقنامه قطر همواره تأکید داشت که دولت، کابل را به رسمیت نمی‌شناسد و معمولاً در بیانیه‌های خود از اداره کابل نام می‌برد و با صراحت گفته بود که قانون اساسی افغانستان را قبول ندارد و به دنبال برپایی قوانین اسلامی و خلافت اسلامی است.
در مورد آتش‌بس، طالبان یک طرف مهم در این گفت و گوها است زیرا افغان‌ها متحمل تلفاتی می‌شدند. طالبان همواره اعلام کرده است موضوع آتش‌بس را در مذاکرات بین الافغانی مطرح می‌کند. این آتش‌بس فقط در صورت آزادی این تعداد زندانیان مطرح میشود و هنوز طالبان موضع و خواسته خود را برای مذاکرات بین الافغانی مطرح نکرده است. طالبان بارها اعلام کرده که دولت را به عنوان طرفی از مذاکره قبول نمی‌کند به همین دلیل نمی‌توان چشم‌انداز مشخصی برای آتش‌بس پیش‌بینی کرد. در مورد مذاکرات بین الافغانی توافقات اولیه برای برپا شدن گفتگوها در قطر انجام شده اما میزبانان بعدی مشخص نیستند. امروز طالبان با تشدید حملات دست بالاتری دارد و دولت نیز به دنبال کسب همین جایگاه در مذاکرات بین الافغانی است تا بتوانند بر اختلافات داخلی خود فائق بیایند. حتی در صورت برگزار شدن مذاکرات نیز این گفتگوها طولانی خواهد بود و چشم‌انداز روشنی در مورد آتش‌بس دیده نمی‌شود.
تیم مذاکراتی طالبان همواره آماده بود و آمریکا بعد از بیست سال نبرد نظامی نتوانست بر طالبان فائق آید و به خاطر همین موضوع وارد مذاکره شدند.
آیا سناریویی که طالبان پیاده می‌کند با کمک آمریکایی‌ها است؟
طالبان در بیست سال گذشته نشان داده است که نظم خاصی در درون خود دارد و هماهنگی خاصی نیز در اردوگاه آن‌ها دیده میشود. تیم مذاکراتی طالبان همواره آماده بود و آمریکا بعد از بیست سال نبرد نظامی نتوانست بر طالبان فائق آید و به خاطر همین موضوع، وارد مذاکره شدند. به همین دلیل با انسجامی که در این گروه وجود دارد، آن‌ها می‌دانند برای آینده افغانستان چه می‌خواهند. هیئت مذاکره آن‌ها دستور کارهایی را دارد که به بیرون درز نکرده است. عملکرد آن‌ها در مذاکرات قطر که به امضای قرارداد انجامید، دیده شد. حدود دو سال زمان صرف شد با این حال نمی‌توان گفت آمریکا بر اهداف طالبان تأثیر گذاشته است، چون از ابتدای خروج نیروهای خارجی شرط آن‌ها همین مسئله بود و استقرار نظام اسلامی از جمله مسائل لاینفک است. اگر طالبان نتواند این موارد را لحاظ کند هر گروهی با آن‌ها به مشکل می‌خورد.
طالبان تا اینجا دست بالاتری در مذاکرات دارد.
تصمیم آزادی زندانیان باقیمانده طالبان نظر شخصی اشرف غنی نبود و او این تصمیم‌گیری را به لویی جرگه واگذار کرد. تبعات این تصمیم در افغانستان چگونه بررسی میشود؟
دولت افغانستان علاقه‌ای به توافق با طالبان نداشت، ولی بعد از قرارداد قطر و رایزنی‌های آقای خلیل زاد توافق شد تا کار به این مرحله برسد. طالبان فهرستی به دولت افغانستان ارائه کرد و بر این اساس باید 5000 زندانی آزاد می‌شدند و این پیش شرط ورود طالبان به مذاکرات بین الافغانی بود. طالبان تا اینجا دست بالاتری در مذاکرات دارد. مسئولیت آزادی زندانیان بر دوش لوئی جرگه گذاشته شد، زیرا این تصمیم مخالفان بسیاری در داخل افغانستان داشت. حزب جمعیت اسلامی که رهبر اقوام تاجیک هستند و همچنین دولت و مخالفان دیگر نمی‌خواستند این زندانیان آزاد شوند. از این رو اشرف غنی فراخوان لویی جرگه داد ولی به عقیده بسیاری، این کار غیرقانونی بود چون مواردی باید در کنار هم باشد تا لویی جرگه تشکیل شود. آقای اشرف غنی توانست طی پنج روز تعدادی از نمایندگان لویی جرگه را جمع کند و در عین اینکه بسیاری این مجمع را قانونی نمی‌دانستند، مسئولیت آزادی زندانیان را بر عهده مردم بگذارد. در حقیقت آقای اشرف غنی می‌خواست زمان بخرد و فرصت بگیرد. اگر اشرف غنی امروز وارد مذاکره شود هنوز 50 درصد دولت او به آقای عبداله تعلق دارد و شورای مصالحه مربوط به این امر تشکیل نشده و بسیاری از وزرا به پارلمان معرفی نیز نشده‌اند و بسیاری مخالف هیئت مذاکره‌کننده افغانی هستند. در حالی که طرف دیگر هیئت مذاکره‌کننده طالبان برای مذاکره آماده و حاضر است. از این رو اشرف غنی زمان خرید و مسئولیت آزادسازی را بر دوش مردم و مجلس بزرگان انداخت تا در این فرصت گفتگوهای بیشتری با غرب داشته باشد.
یکی از شروط آزادسازی این بود که زندانیان آزاد شده به میدان جنگ برنگردند آیا تضمینی برای اجرای این شرط وجود دارد؟
این تعهد از آزادشدگان کتبا اخذ می‌شد و طالبان نیز به طور ضمنی این شرط را پذیرفته است. اما در برخی از موارد این زندانیان به جنگ برگشته‌اند. طالبان اعلام کرد دولت افغانستان آزادشدگان را مجدداً دستگیر می‌کند و به آزار و اذیت این افراد می‌پردازد و هشداری در این مورد داد که اگر این رفتار ادامه پیدا کند، این گروه دیگر در خانه نمی‌مانند و به مسئله بازگشت این افراد به میدان جنگ اشاره کرد. دولت هنوز برای ورود به مذاکرات بین الافغانی آماده نیست و به نظر نمی‌آید امروز در دولت افغانستان انسجامی وجود داشته باشد.
همواره این بدبینی در افغانستان وجود دارد که پاکستانی‌ها در ناامنی‌های افغانستان و تجهیز گروه‌های تروریستی و مخالفین دولت افغانستان دخالت دارند و نسبت به اظهارات مقامات پاکستان اعتماد و خوش‌بینی وجود ندارد.
یکی از ژنرال‌های پاکستان از تبادل این زندانیان اظهار خرسندی کرد، این مسئله چه سودی به حال پاکستان دارد؟
اگر افغانستان به امنیت برسد منطقه امن میشود. پاکستان هنوز به این نتیجه نرسیده که افغانستان را باثبات ببیند. همواره این بدبینی در افغانستان وجود دارد که پاکستانی‌ها در ناامنی‌های افغانستان و تجهیز گروه‌های تروریستی و مخالفین دولت افغانستان مداخله می‌کنند و نسبت به اظهارات مقامات پاکستان اعتماد و خوش‌بینی وجود ندارد.
آیا می‌توان آزادسازی زندانیان را شروع صلح دانست یا این حرکت در مسیر تنش است؟
روند صلح افغانستان به سویی می‌رود که این زندانیان آزاد شوند. دفتر سیاسی طالبان در قطر بارها اعلام کرده که شرط آن‌ها برای گفتگوها این مسئله است و حتی فهرست زندانیان نیز ارائه شد. امروز به نظر می‌رسد، حداقل دور اول گفتگوها انجام بگیرد و این مسئله در میان مردم افغانستان و نهادها و احزاب سیاسی خوش‌بینی ایجاد می‌کند زیرا این گفتگوها بعد از دهه‌ها تلاش انجام میشود. ظاهر امر این است و می‌تواند پیامدهای خوبی داشته باشد. ولی نمی‌توان گفت این مذاکرات قطعاً موفقیت‌آمیز است، چون مسائلی در افغانستان وجود دارد که به آسانی قابل حل نیست. مسئله ساختار نظام و قانون اساسی افغانستان و یا چگونگی ادغام طالبان در نظام سیاسی مواردی نیستند که به راحتی حل شوند. با این پیش‌بینی پیامدهای بحران تا ماه‌ها و بلکه سال‌های آینده ادامه خواهد داشت.
