برنامه تهران برای حل بحران بین دو کشور آذربایجان و ارمنستان مطلوب است
ارتش‌های ارمنستان و آذربایجان 6 مهر، پس از گذشت چند هفته از افزایش تنش‌ها میان دو کشور، بار دیگر با یکدیگر درگیر شدند. این درگیری واکنش بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی را در پی داشت. «محمدجواد ظریف» وزیر امور خارجه کشورمان ضمن گفتگوی تلفنی با وزاری امور خارجه دو کشور، دو طرف را را به خویشتن‌داری، آتش‌بس، پایان فوری خصومت‌ها و همچنین آغاز مذاکره در چارچوب حقوق و قوانین بین‌المللی دعوت کرد.
در این رابطه با «فرزاد رمضانی بونش» پژوهشگر و کارشناس ارشد مسائل خاورمیانه گفتگو کردیم.
* چه فرایندی بحران قرهباغ را به نقطه‌ای که امروز هست رساند؟
اگر بخواهیم نگاهی به بحران قرهباغ داشته باشیم، درگیری جمهوری آذربایجان و جمهوری ارمنستان در منطقه قرهباغ از آغاز استقلال دو جمهوری از شوروی شرو‌ع شده و اختلاف آنها کماکان ادامه دارد. مسلما بعد از آنکه جمهوری آذربایجان بخشی از خاک خود را از دست داد و عملا شکست خورده جنگ قرهباغ شد، تلاش بسیار زیادی از سوی بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی برای کاهش تنش در این حوزه انجام شد تا بتوان به فرمولی برای صلح در قرهباغ دست پیدا کرد. اما به نظر میرسد حداقل در چند سال گذشته جمهوری آذربایجان و نخبگان سیاسی و رهبران این جمهوری به این نتیجه رسیدند که روند کنونی تحولات در منطقه قرهباغ به نفع این کشور نیست و تداوم وضعیت موجود، به تثبیت حضور ارامنه در قرهباغ و پذیرش وضعیت موجود منتهی می‌شود. رهبران آذربایجان در سالهای گذشته تلاش‌هایی پیرامون تقویت توان دفاعی خود انجام دادند و تلاش کردند با خرید تسلیحات و همچنین تقویت توان نظامی‌شان بتوانند مسائلی مانند بازپس‌گیری قرهباغ را از طریق تقویت و بسیج نیروها و ... به انجام برسانند.
* آیا درگیری میان ارمنستان و آذربایجان می‌تواند منجر به درگیری گسترده میان دو کشور شود؟
هر چند آذربایجان تلاش‌های زیادی برای بازپس‌گیری قرهباغ انجام داده اما نوعی اجماع منطقه‌ای و بین‌المللی بر سر این بحران وجود دارد که مایل به تشدید تنش در این حوزه نیست. به نظر نمی‌رسد آذربایجان در وضعیت موجود قائل به بازپس‌گیری تمام مناطق از دست رفته خود باشد.
لذا این تنش‌ها، موقتی است و بعد از مدت کوتاهی، این نوع درگیریها چه میان جمهوری آذربایجان و جمهوری خودخوانده قرهباغ و چه میان جمهوری آذربایجان با جمهوری ارمنستان در مناطق قرهباغ و یا مناطق مرزی جمهوری آذربایجان و جمهوری ارمنستان اتفاق می‌افتد. اما آنچه که مشخص است این است که بیشتر بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی رویکرد چندان مثبتی به افزایش تنش‌ها و درگیری گسترده میان آذربایجان و ارمنستان نشان نمی‌دهند. گرچه ترکیه حمایت خود از آذربایجان را در این زمینه اعلام کرده. با توجه به نوع ائتلاف و اتحادی که ارمنستان با فدراسیون روسیه دارد و همچنین در بعد دیگر نوع تنش‌ها و اختلافاتی که اتحادیه اروپا با ترکیه دارد و لابی قدرتمند ارامنه در کشورهای اروپایی، آمریکایی و فدراسیون روسیه و ... به نظر نمی‌رسد در وضعیت کنونی افزایش درگیریها به گونه‌ای باشد که جمهوری آذربایجان در کوتاه مدت بتواند از طریق نظامی مناطق از دست رفته خود را باز پس گیرد.
در وضعیت موجود به نظر میرسد تنش‌ها میان آذربایجان و ارمنستان مقطعی باشد و هیچ‌کدام از این دو کشور حاضر به افزایش تنش گسترده بین خودشان به شکل یک جنگ کامل نیستند.در این وضعیت فرمول‌های زیادی برای حل این مسأله از طریق رویکرد میانجی‌گرایانه، بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی و راه‌حل‌هایی برای جابجایی سرزمینی و همچنین تعیین نوع جدیدی از مرزهای بین این دو کشور وجود دارد. در وضعیت موجود به نظر میرسد این تنش‌ها مقطعی باشد و نه جمهوری آذربایجان و نه جمهوری ارمنستان حاضر به افزایش تنش گسترده بین خودشان به شکل یک جنگ کامل نیستند. چرا که عواقب گسترده منفی و جدی در بعد امنیت ملی و ... برای هر دو کشور در پی دارد.
* ارمنستان و آذربایجان به عنوان همسایگان شمالی، منافع مشترک قابل توجهی با ایران دارند. جهت‌گیری جمهوری اسلامی ایران در قبال درگیری‌های میان دو کشور چیست؟
با توجه به رویکرد پیشین و اخیر تهران، تهران مخالف شکل‌گیری جنگ میان دو کشور است. زیرا هرگونه درگیری گسترده میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان می‌تواند پیامدهای بسیار منفی امنیتی، سیاسی، اقتصادی و ... برای منافع ملی ایران در پی داشته باشد. در این وضعیت به نظر میرسد فرمول مطلوب برای ایران نیز این باشد که این دو کشور در چارچوب توافق مسالمت‌آمیز حاضر به حل مسأله خود باشند و در این چارچوب بتوانند مسائل خود را از طریق میانجی‌گری بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی حل کنند.
* شیوه نقش‌آفرینی ایالات متحده آمریکا در مسأله قرهباغ چگونه است؟
به نظر میرسد آمریکایی‌ها در سالهای گذشته تلاش کردند هم با جمهوری ارمنستان و هم با جمهوری آذربایجان روابط رو به گسترشی داشته باشند. در صورتی که دامنه تنش گسترده‌تر شود، آمریکایی‌ها برای کاهش تنش دامنه فشار را بر هر دو کشور افزایش میدهند و موضوع فعال کردن روند دیپلماسی و مذاکره مسالمت‌آمیز میان آنها را پیگیری خواهند کرد.
