طرابلس در انتظار فرزند ارشد قذافی!

پس از درگیریهای اخیر دو جریان “ارتش ملی” به رهبری ژنرال خلیفه حفتر و “دولت وفاق” به ریاست فائز السراج در شمال غرب لیبی، تصمیمات کشورهای خارجی دارای نفوذ و قدرت لیبی مبنی بر توافق آتش‌بس، صادرات نفت و… تحولات این کشور را به سمتی سوق داد که دوران مهمی را برای زمینه سازی حکومت آتی در لیبی تداعی می‌کند. این نتیجه‌گیری که فعلا بستر تثبیت آن فراهم نشده است، براساس مواردی که در ادامه مطلب ذکر می‌شود استنباط شده و امکان تغییر آن با رقم خوردن تحولات و تصمیمات خاص دیگری وجود دارد. این موارد عبارتند از: ۱- حمایت روسیه از بازگشت سیف الاسلام قذافی: برخی تحلیلگران غربی نظیر “آنتونی لوید” مدعی‌اند روسیه با استفاده از نیروهای ویژه‌ای در زمینه های مختلف از جمله سیاسی، نظامی، اجتماعی و… قصد زمینه سازی برای بازگشت سیف الاسلام قذافی به عرصه‌ی سیاسی لیبی را دارد. (این نیروهای روسی افرادی نظیر ماکسیم شوگالی و سمیر سعیفان هستند که در حال حاضر توسط نیروهای دولت وفاق بازداشت شده و در زندان بسر می‌برند.) او بر این باور است که روسیه با به کارگیری نیروهای واگنر و سوءاستفاده از حمایت کشورهای عربی نظیر امارات از ارتش ملی، قصد تصرف طرابلس را داشت که با ورود تمام قد ترکیه به لیبی این موضوع تحقق نیافت. حالا روسیه با همکاری برخی کشورهای اروپایی دست به اقداماتی پنهانی زده است که تدارک بازگشت سیف الاسلام را تداعی می‌کند. به دنبال این موضوع گفته می‌شود با ایده پردازی شخصی با نام مستعار “آشپز پوتین” که از افراد نزدیک به ولادیمیر پوتین است، جریان سیاسی‌ای با نام “بیداری لیبی” راه اندازی شده است که هدف آن تبرئه سیف الاسلام از اعمال تروریستی و تخریب مخالفان وی است و در ظاهر هدف آن برقراری “امنیت و صلح، لیبی قاطع” عنوان شده است. از طرفی دیگر روسیه در مذاکره با ترکیه شهرهای سرت و الجفره را خط قرمز خود عنوان کرده است، چرا که بر حمایت قبایل این مناطق خصوصا ساکنان سرت از سیف الاسلام حساب کرده است. (گذشته از این موضوع سرت، دروازه ورود به مناطق نفتی لیبی است و روسیه به راحتی از آن چشم‌پوشی نخواهد کرد.) ۲- تاثیر توافق امارات و رژیم صهیونیستی بر لیبی: جدای از تاثیر توافق‌های عادی سازی روابط بر تقابل گروههای فلسطینی با رژیم صهیونیستی، تاثیرات عادی سازی روابط در امارات بر موضوع سیاست خارجی و مداخلات نظامی این کشور در لیبی و یمن است. یکی از دلایل شکل گیری این توافق را می‌توان عدم موفقیت امارات در جنگ های یمن و لیبی عنوان کرد. شکست از انصارالله و عدم دستیابی به نتیجه دلخواه در لیبی، امارات را بر این داشت که به سوی اتحادی تاثیرگذار در قدرت خارجی خود برود. تحولات یک سال اخیر لیبی شاهد تنش‌ها و اجرای سیاست‌های کشورهایی است که در این جنگ داخلی ورود کرده‌اند و دخالت امارات علیرغم هزینه های سنگین برای شیوخ امارات، آورده‌ی خاصی برای آنها نداشته است. در لیبی این موضوع دلایل متعددی از جمله عدم وجود اشتراکات اماراتیها با حامی دیگر ارتش ملی یعنی روسیه، توانایی کم امارات در بحث نظامی در برابر ترکیه و… دارد. حال اینکه توافق امارات با اسرائیل چه ربطی با سیف الاسلام قذافی دارد، در تحولات آینده لیبی بیشتر مشخص خواهد شد. در کنار این صبر، بایستی جریان مفقود شدن امام موسی صدر در لیبی و روابط پنهانی خاندان قذافی با اسرائیل (مورد ادعای اخوان‌المسلمین لیبی) را مدنظر داشته باشیم. ۳- کاهش حمایت‌های سیاسی از ژنرال حفتر: در حال حاضر حامیان ارتش ملی حمایت از سیاست‌های جنگ‌طلبانه را کاهش داده و تصمیم حفتر برای عملیات مجدد تصرف طرابلس را رد کرده و بیشتر به آتش‌بس و رسیدن به توافق سیاسی روی آورده‌اند. البته این موضوع بیشتر حاصل توافق روسیه و ترکیه است، که با مشکلات زیادی همراه شده است و یکی از این مشکلات اعلام استعفای مشروط فائز السراج است که مورد انتقاد ترکیه قرار گرفته است. سران دولت وفاق تحت تاثیر تصمیمات کشورهای اروپایی، پیروزی اخیرشان در شمال غرب لیبی را فرصت مناسبی می‌دانند که سخاوتمندانه از رأس قدرت کنار کشیده و صلح طلبی را پرچم خود کرده‌اند. از طرف دیگر “عقیله صالح” رئیس مجلس نمایندگان لیبی نیز با حمایت مصر به عنوان مُهره جدید در شرق لیبی مطرح شده و این موضوع تا حدودی منجر به سرخوردگی ژنرال حفتر شده است. این موضوع می‌تواند با روابط حفتر با ونزوئلا و همچنین سیاستهای نفتی وی که مطبوع روسیه است در ارتباط باشد. این موضوع مورد رضایت آمریکا نیست بنابراین ریشه حمایت آمریکا از مداخله ترکیه در لیبی، القای سیاست کنار گذاشتن تدریجی حفتر از طریق مصر و امارات را می‌توان در این موارد دانست.   با در نظر گرفتن اتفاقات اخیر می‌توان گفت اعمال فشار کشورهای اروپایی بر دولت وفاق منجر به اعلام موافقت دولت وفاق برای انتخابات و آتش‌بس شد و اعمال قدرت پنهان روسیه در شرق لیبی و خواست آمریکا در محدودتر کردن حفتر، منجر به کاهش قدرت این ژنرال ناسیونالیست در شرق لیبی شده است. تداوم آتش‌بس، صادرات مجدد نفت و برگزاری انتخابات ریاست جمهوری محور مذاکرات آتی قدرت‌های چهارگانه تاثیرگذار در لیبی (روسیه، اروپا، کشورهای عربی و ترکیه) خواهد بود که در صورت شکل گیری توافق، کاندیدای اصلی انتخابات ریاست جمهوری لیبی در مارس ۲۰۲۱ میلادی، شخصی به نام سیف الاسلام قذافی خواهد بود.