دیپلماسی ایرانی آتش جنگ قره باغ را خاموش می کند؟

در شرایطی که در مجاورت مرزهای شمالی ایران یک جنگ تمام عیار در منطقه قره باغ میان دو همسایه شمالی جریان دارد، وزارت خارجه ایران در حال  دنبال کردن طرحی با هدف توقف جنگ و درگیری نظامی در منطقه قره باغ است. در همین ارتباط نیز، «عباس عراقچی»؛ معاون وزیر خارجه طی چند روز گذشته سفرهای منطقه‌ای خود به کشورهای درگیر در قره باغ را آغاز کرده است.  تشریح طرح ایران درباره قره باغ به گفته معاون وزیر خارجه ایران "پایان ‌دادن به اشغال اراضی جمهوری آذربایجان، رعایت حقوق اقلیت‌ها و حقوق بشردوستانه، ترک مخاصمه و آغاز گفت‌ و گو‌ها با کمک کشور‌های تاثیر‌گذار تضمین‌کننده صلح" از جمله عناصر مهم طرح ابتکاری ایران است. عراقچی در سفر به باکو از جمهوری آذربایجان به عنوان کشوری دوست و همسایه یاد کرد و گفت ایران از تلاش جمهوری آذربایجان برای آزادسازی شهرها و مناطق اشغالی‌اش حمایت کرده‌ است. به گفته او تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان یک اصل مهم است که باید حفظ شود. مقامات آذربایجان از این سخنان فرستاده ویژه روحانی به باکو استقبال کردند اما درباره ابتکار ایران برای صلح در قره‌باغ اظهارنظر قطعی نکردند. عراقچی ابتکار صلح ایران برای آتش‌بس در قره‌باغ را روز جمعه به زهراب مناتسکانیان وزیر خارجه ارمنستان هم ارائه کرد. در دیدار عراقچی با طرف ارمنی نسبت به "انتقال تروریست‌های بین‌المللی از خاورمیانه به منطقه" نیز ابراز نگرانی شد. وزیر خارجه ارمنستان تأکید کرد: «ارمنستان حساسیت‌های ایران را در رابطه با تهدیدهای جدید امنیت منطقه می‌فهمد و از نقش ایران در حفظ ثبات منطقه‌ای و صلح استقبال می‌کند.» او موضع ایران را "سازنده و مسئولانه" توصیف کرد و قول داد طرح ایران را با دقت بررسی کند. عباس عراقچی پس از دیدار از باکو، مسکو و ایروان به آنکارا سفر خواهد کرد تا به تشریح طرح ابتکاری پیشنهادی ایران برای حل مناقشه قره‌باغ بپردازد.  نگرانی های ایران از تحولات قره باغ ایران در عین حال نگرانی هایی نیز نسبت به تحولات قره باغ دنبال می کند که بسیار جدی و قابل توجه است. این نگرانی ها بویژه بیش از هرچیز ناشی از انتشار برخی اخبار پیرامون حضور برخی تروریست‌های سوری در صف نبرد در قره باغ است که در واقع به معنای بی ثباتی و تشدید ناامنی در مجاورت مرزهای ایران است و این موضوعی نیست که برای جمهوری اسلامی ایران قابل تحمل باشد. تا کنون اگرچه منابع رسمی ترکیه و جمهوری آذربایجان انتقال عناصر تروریستی سوری به قره باغ را تکذیب کرده‌اند، اما برخی منابع غیر رسمی حتی تصاویر از حضور این نیروهای تروریستی را منتشر کرده اند. از سوی دیگر  افزایش شلیک ها از منطقه محل درگیری به سمت اراضی کشاورزی و مناطق مسکونی مرزی ایران از هر کدام از طرفین درگیری برای ایران قابل تحمل نیست و مقامات نظامی ایران نیز تا کنون در چند نوبت نسبت به پرتاب راکت به داخل مرزهای ایران اگرچه به اشتباه اما به هر دو طرف درگیر در قره باغ هشدار داده اند. لذا با توجه به این درگیری ها تهران دیپلماسی فعالی را برای خاموش کردن آتش جنگ در قره باغ دنبال کرده است. طرح ایران تا چه اندازه موفقیت آمیز خواهد بود؟ این که دیپلماسی ایران برای خاموش کردن آتش جنگ  در قره باغ تا چه حد کارآمد خواهد بود، به نحوه واکنش طرف های درگیر در بحران بستگی خواهد داشت و تا کنون نیز هم طرف آذری و هم ارمنی از طرح  این استقبال کرده اند. موضوع دوم واکنش بازیگران منطقه‌ای دخیل در بحران قره باغ شامل روسیه و ترکیه به طرح ایران است و به نظر می رسد با وجود استقبال روسیه از طرح  ایران، اما ترکیه سخت گیری بیشتری نسبت به توقف جنگ و برقراری آتش بس دائمی در قره باغ از خود نشان خواهد داد همان گونه که طی  3 آتش بس قبلی که با وساطت روسیه و آمریکا در قره باغ  اعلام و چند ساعت بعد نقض شد، همواره ترکیه مخالفت صریح خود با توقف جنگ را به دلیل نامشخص بودن وضعیت قره باغ اعلام کرده بود. با این حال استقبال جمهوری آذربایجان و ارمنستان از طرح ایران نشان می دهد که تهران تا اندازه قابل توجهی توانسته رضایت دو طرف درگیر را به دست آورد، هرچند هنوز برای ارزیابی موفقیت و یا شکست طرح ایران خیلی زود است. به گفته بسیاری از کارشناسان، اگر جمهوری آذربایجان و ارمنستان قدری انعطاف نشان دهند می توانند طرح ایران را دنبال کنند، اما با توجه به پیچیدگی مناقشه قره باغ و اصرار دو طرف به نقض آتش بس نمی توان انتظار داشت که به سرعت طرح ایران جواب  دهد. در عین حال نقطه قوت طرح ایران آن است که در این طرح از جمهوری آذربایجان درخواست شده که در راستای تمامیت ارزی خودش به مطالبات ارامنه و رعایت حقوق آنان توجه شود. در واقع دو مفهوم حقوقی حفظ تمامیت ارضی و حق تعیین سرنوشت در طرح ایران مورد توجه قرار گرفته است و با توجه به این موضوع مهم در طرح  ایران به نظر می رسد که احتمال موفقیت آن بیش از طرح های مشابه گذشته برای توقف جنگ در قره باغ باشد.