جو ناپایدار صلح در لیبی در سایه رقابت ترکیه و مصر

در حالی که طی چند ماه گذشته لیبی در حال حرکت به سمت آرامش نسبی بوده است، اما تحولات چند هفته گذشته حاکی از احتمال تشدید دوباره تنش ها و درگیری ها در این کشور شمال آفریقاست. نگرانی ها در ارتباط با تشدید تنش‌ها در لیبی بویژه از زمانی بیشتر شده که مقامات دو کشور مصر و ترکیه هفته گذشته در سفرهای جداگانه‌ای به لیبی، دیدارهایی را در این کشور داشته‌اند. مصر و ترکیه دو کشور به شدت رقیب و مخالف یکدیگر در منطقه  به شمار می روند و لیبی طی چند سال گذشته همواره یکی از میدان های رقابت و تسویه حساب‌های آنکارا و قاهره به شمار می ‌رفته است. هفته گذشته نیز یک روز پس از سفر وزیر دفاع ترکیه به طرابلس و دیدار با مقامات دولت وفاق ملی لیبی، یک هیأت مصری نیز راهی این کشور شد. این هیأت عالی‌رتبه مصری برای اولین بار بود که از سال ۲۰۱۴ راهی طرابلس پایتخت لیبی می‌شد و در این سفر مورد استقبال «فتحی باشاغا» وزیر کشور دولت وفاق ملی لیبی قرار گرفت. منابع مصری به شبکه العربیه گفتند که هیأت مصری در این سفر از دولت وفاق ملی خواهد خواست تا واردات سلاح از ترکیه را متوقف کند و گروههای شبه نظامی را تحت نظارت سازمان ملل برچیند. منابع مصری همچنین به العربیه گفتند که قاهره تلاش دارد تا ضمن دعوت گروههای درگیر در لیبی به آشتی، با اقدامات ترکیه در این کشور مقابله کند و مصر حاضر نیست تا در خصوص لیبی با ترکیه وارد همکاری یا هماهنگی شود. یک روز قبل از سفر هیئت مصری به لیبی نیز، یک هیات بلندپایه ارتش ترکیه شامل «خلوصی آکار» وزیر دفاع و رئیس ستاد مشترک ارتش ترکیه و تعداد دیگری از فرماندهان این کشور وارد شهر طرابلس پایتخت لیبی شده بود تا با مسئولان سیاسی و نظامی دولت وفاق ملی لیبی دیدار و گفت‌وگو کند. از سوی دیگر سفر هیات نظامی ترکیه به طرابلس پایتخت لیبی با موج شدیدی از انتقادات دولت موازی لیبی مستقر در طبرق (شرق لیبی) روبه‌رو شد، به ویژه اینکه هیات مزبور متشکل از خلوصی آکار، وزیر دفاع ترکیه، یاشار گولر، رئیس ستاد ارتش، اومیت دوندار، فرمانده نیروی زمینی و عدنان اوزبال، فرمانده نیروی دریایی ترکیه بود. دولت موقت و پارلمان طبرق نیز با صدور بیانیه‌ای، این سفر را تقبیح کرده و آن را تلاشی برای برافروختن آتش جنگ و جلوگیری از دستیابی به هرگونه صلاح و آشتی توصیف کردند. در همین ارتباط نیز «احمد عبود» مشاور سیاسی ارتش خلیفه حفتر، اقدام اخیر ترکیه را «تلاش رجب طیب اردوغان برای تشدید جنگ در لیبی و اعمال فشار برای تسریع تحولات، قبل از مراسم تحلیف جو بایدن در ژانویه آینده به عنوان رئیس جمهوری جدید آمریکا» توصیف کرد. از سوی دیگر، برخی جریان های لیبی با انتقاد از سفر وزیر دفاع ترکیه به لیبی از آن به عنوان «سفر جنگی» نام بردند که «دخالت ترکیه در لیبی را بیش از پیش افزایش خواهد داد.» برافروخته شدن آتش جنگ در لیبی به طور کلی  سفر دو هیات ترکیه‌ای و مصری به طرابلس، گمانه‎زنی‌ها در مورد احتمال برافروخته شدن آتش جنگ بین این دو کشور متخاصم در کشور ثالث آفریقایی تحت عنوان لیبی را که از چندی پیش افزایش یافته، بالا برده است. حتی سفر اخیر هیئت ترکیه به لیبی نیز  درست زمانی صورت گرفت که روز قبل از آن، «خلیفه حفتر» فرمانده شبه نظامیان موسوم به «ارتش ملی لیبی» در سخنانی به شدت ترکیه را محکوم کرد و از عناصر تحت امر خود خواست تا برای بیرون راندن نیروهای ترکیه و شبه نظامیان خارجی از خاک لیبی، آماده باشند. مجموع این شرایط  در کنار سفر همزمان دو هیئت مصری و ترکیه‌ای به لیبی نشان دهنده آن است که اوضاع در لیبی به شدت حساس تر و شکننده شده است و قاهره و آنکارا در حال صف آرایی های جدید در لیبی هستند. تشدید تنش بویژه از آن جا بیشتر به چشم می خورد که ترکیه احساس می کند که در حال کاهش وزن خود در لیبی است و از این رو تلاش های خود در صحنه تحولات این کشور را دوچندان کرده است، از جمله شبکه سی ان ان ترکیه چندی پیش گفته بود که اردوغان در تاریخ هفتم آذرماه با تعدادی از مسئولین دولت وفاق ملی لیبی دیدار کرده و به آن‌ها گفته است که از تحولات اخیر و سفرهای مقامات دیگر کشورها به طرابلس نگران است.  منابع مطلع در ترکیه نیز می‌گویند که آنکارا از تحرکات دولت وفاق ملی لیبی برای نزدیکی به فرانسه و مصر به شدت نگران است و از همین رو در تلاش است تا بتواند دولت وفاق ملی را به سمت همسویی بیشتر با آنکارا سوق دهد. نگرانی از برافروخته شدن آتش جنگ در لیبی از چشم سازمان ملل هم دور نمانده و به همین منظور سازمان ملل اعلام کرده که ناظران جدیدی را برای نظارت بر آتش‌بسی که طی هفته‌های اخیر نقض شده به لیبی اعزام می‌کند. پیچیده تر شدن اوضاع در لیبی از سوی دیگر اگرچه سازمان ملل از اعزام نیرو به لیبی خبر داده، اما خبرها همزمان حاکی از پیچیده تر شدن شرایط است. این پیچیدگی از آن جا بیشتر ناشی می شود که نیروهای موسوم به ارتش ملی لیبی تحت امر خلیفه حفتر با پیشنهاد سازمان ملل برای اعزام ناظران بین‌المللی برای نظارت بر وضعیت شکننده لیبی مخالفت کردند. به نظر می رسد مخالفت نیروهای خلیفه حفتر برای اعزام نیروهای سازمان ملل بیش از هرچیز ناشی از بی اعتمادی آن ها به سازمان ملل است. نیروهای شرق لیبی و دولت مسستقر در طبرق، به سازمان ملل به دلیل حمایت از نیروهای حاضر در شهر غربی طرابلس و دولت وفاق ملی اعتماد ندارند و سازمان ملل را مرجع بی طرف حل منازعات نمی دانند و از همین رو حال با اعزام نیروهای مورد نظر سازمان ملل مخالفت کرده‌اند و در این صورت احتمال می رود اعزام این نیروها با مشکل مواجه شود. علاوه بر این طی چند هفته گذشته ترکیه بر حجم نیرو و تسلیحات ارسالی به لیبی افزوده است و برخی رسانه‌های غربی گزارش دادند که ترکیه هنوز در حال ارسال سلاح به پایگاه هوایی «الوطیا» در غرب «طرابلس» در لیبی است. در همین ارتباط نیز خبرگزاری ایتالیا «نوا» اعلام کرد که ترکیه علی‌رغم توافق آتش‌بس و توقف کلیه عملیات نظامی در لیبی میان طرفین درگیری و همچنین مشارکت آنها در روند سیاسی برای رسیدن به توافق در مورد حل و فصل بحران لیبی، نیروهای کمکی تازه‌نفسی را به پایگاه هوایی الوطیه در غرب لیبی اعزام کرده‌ است. این خبرگزاری افزود که ترکیه طی این ماه، پل هوایی مستقیمی را میان فرودگاه‌های خود و پایگاه هوایی الوطیه ایجاد کرد و بیش از 10 هواپیمای باری ارتش ترکیه در این پایگاه فرود آمدند. به نظر می‌رسد آنکارا در حال آماده‌سازی برای استقرار یک سیستم دفاعی جدید در پایگاه هوایی الوطیه پس از تخریب سامانه پدافندی قبلی است که در نتیجه حملات هوایی به پایگاه در ژوئیه گذشته، منهدم شد. رسانه‌های لیبی نیز هفته گذشته گزارش داده بودند که ترکیه، سکوهای موشک‌های هاوک و سیستم‌های رادار سه بعدی را انتقال داده ‌است. این در حالی است که طرح مورد نظر ترکیه برای ایجاد پایگاه نظامی دائمی در لیبی با تفاهم‌ها و توافق‌های کمیسیون نظامی 5 + 5 که مهمترین آنها، ضرورت خروج همه نیروهای خارجی و مزدوران از لیبی است، مغایرت داشته و در عمل دستیابی به یک راه حل سیاسی صلح آمیز و جامع برای حل بحران لیبی را دشوارتر و سخت تر می کند. همچنین به تازگی یک مقام ارشد سازمان ملل متحد در امور لیبی  با هشدار نسبت به وقوع بحران جدی و نقض تحریم‌های تسلیحاتی در لیبی  گفت که حداقل ۲۰ هزار جنگجو و مزدور خارجی در این کشور حضور دارند. مجموع این شرایط حاکی از آن است که ترکیه باردیگر در تلاش برای مقابله و درگیری با نیروهای شرق لیبی برآمده که از سوی مصر حمایت می شوند و این تنش و درگیری در نهایت به بازگشت بی ثباتی بیشتر به لیبی منجر خواهد شد. احتمال از سرگیری درگیری ها در حال حاضر ژنرال حفتر، به دنبال شکست در تلاش برای تسلط بر پایتخت طرابلس، نفوذ خود را تاحدی از دست داده اما همچنان نیرومند است و شبه نظامیان پیرو او همچنان بخش بزرگی از شرق و جنوب این کشور را در دست دارند. از سوی دیگر نیروهای حاضر در غرب و دولت وفاق ملی نیز با استقبال از مقامات مصری نشان داده اند که چندان به دنبال وارد شدن به یک درگیری بی سرانجام داخلی نیست و ترجیح می دهد که اختلافات را از مسیر مذاکره به پیش ببرد، اما گره کار لیبی آنجاست که به طور کلی نیروهای این کشور تحت نفوذ بسیار زیاد بازیگران خارجی دیگر قرار دارند و همین موضوع باعث شده که برخی از احتمال برافروخته شدن آتش جنگ داخلی در لیبی خبر دهند، هرچند که نیروهای داخلی لیبی نیز نسبت به وارد شدن به درگیری ها چندان تمایلی ندارند.