تنش‌زدایی در روابط اروپا و ترکیه؛ زمینه‌ها و چالش‌ها
اروپا دلیل اصلی آمدن ترکیه بر پای میز مذاکره را فشارهای اقتصادی ناشی از مجازات‌های تحریمی اخیر علیه آنکارا و همچنین ترس از نزدیک شدن مواضع بروکسل – واشنگتن با ورود بایدن به کاخ سفید ارزیابی می‌کند و به همین دلیل حاضر به دادن امتیازات چندانی به ترکیه در پرونده‌های اختلافی نخواهد بود
پس از یک دوره پرکشمکش که فصل سرد کم سابقه‌ای را بر روابط ترکیه و اتحادیه اروپا در دوران اردوغان حاکم کرده بود، در هفته‌های گذشته دو طرف سیگنال‌های متعددی در مورد آمادگی برای کاهش تنش ارسال کرده‌اند.
در اوایل دی ماه در شرایطی که انتظار می‌رفت تا با اعمال تحریم‌های اتحادیه اروپا علیه ترکیه تنش میان آنکارا- بروکسل شدت گیرد، اما به یکباره رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه در سخنانی از آمادگی برای گشودن صفحه جدیدی در روابط با اروپا خبر داد. این روند در روزهای اخیر شدت گرفته به صورتی که اردوغان در نامه‌ای سال نو را به ماکرون تبریک گفته و امانوئل ماکرون رئیس جمهور فرانسه نیز با ارسال نامه‌ای وی را «طیب عزیز» خطاب کرد و دیدار با وی برای کاهش تنش‌ها و ترمیم روابط دو کشور را خواستار شد.
در همین راستا نیز روز دوشنبه در جدیدترین رویداد هایکو ماس وزیر خارجه آلمان عازم آنکارا شد تا به گفته خودش ترکیه را تشویق به تداوم سیر تنش زدایی کند. وزیر خارجه آلمان پیش از سفر گفت: «من امروز به آنکارا می‌روم تا مولود چاووش اوغلو همتای خودم را به ادامه قاطعانه این مسیر سازنده هفته‌های اخیر (ترکیه) و تقویت آن تشویق کنم.»
زمینه‌های دوسویه تنش‌زدایی
یکی از پرسش‌های مهمی که حول تغییر یکباره فضای روابط دو ترکیه و اروپا به سمت بهبود روابط مطرح می‌شود زمینه‌های شکلگیری چنین فضایی است؟ که در هر دو طرف قابل پیگری است.
از یک طرف تردیدی وجود ندارد که فشارهای اخیر اقتصادی مشترک اروپا و آمریکا علیه آنکارا از مهمترین عوامل چرخش سیاسی اردوغان بوده است. رهبران اتحادیه اروپا در نشستی در 11 دسامبر (21 آذر) در بروکسل، ترکیه را به سبب اقدام های "غیرقانونی و تهاجمی" در مدیترانه علیه یونان و قبرس، به ویژه عملیات اکتشاف گاز در شرق مدیترانه تحریم کردند. درست چند روز پس از تحریم های اروپا، ایالات متحده آمریکا نیز ترکیه را به دلیل خرید سامانه روسی دفاع هوایی S-400 تحریم کرد.
بروز این تنش‌ها یکی از عوامل ادامه سقوط تاریخی ارزش پول ترکیه عنوان شده، به طوری‌که لیر ترکیه به سمت ۸ لیر برای هر دلار رفت. گفتنی است واحد پول ترکیه امسال نزدیک به ۲۰ درصد از ارزش خود را در برابر دلار آمریکا از دست داده است.
اما در طرف مقابل نیز کشورهای اروپایی انگیزه‌هایی چون: فروش کالا و سلاح به ترکیه، حفظ ترکیه در ناتو، جلوگیری از افتادن این کشور به دامن روسیه و بویژه اطمینان یافتن از اینکه ترکیه همچنان جلوی سیل پناه جویان و اینک تروریست های سوری را به سمت اروپا خواهد گرفت، برای دست بردن به سمت تنش‌زدایی با ترکیه را دارند.
برخورد کشتی صلح با کوه یخ اختلافات
در سال‌های اخیر اتحادیه اروپا و ترکیه در موضوعات مختلفی دچار اختلافات سیاسی و اقتصادی و ژئوپلتیکی شده‌اند به‌صورتیکه که حتی پیغام گرم رهبران دو طرف هم قادر به آب کردن کوه یخ این اختلافات نیست؛ لذا پرسش کنونی این است که آیا تحرکات دیپلماتیک اخیر می‌تواند به کاهش سطح اختلافات و ترمیم شکاف بوجود آمده بیانجامد؟ رقابت در لیبی با فرانسه، اختلاف با کشورهای اروپایی در موضوعاتی چون بحران سوریه، روابط با یونان و قبرس، اکتشاف گاز در مدیترانۀ شرقی، دخالت ترکیه در درگیری‌های قره باغ (میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان)، تقابل آنکارا با روند اسلام‌هراسی در کشورهای اروپایی، روابط و همکاری با روسیه و موضوع حقوق بشر در داخل مرزهای ترکیه از مهمترین علل سرد شدن روابط دو طرف بوده است. از این رو با توجه به این سطح از اختلافات در پاسخ به پرسش مطرح شده می‌توان گفت به دلیل اینکه روند دیپلماتیک اخیر تنها در نتیجه چرخش و عقب‌نشینی محسوس ترکیه برای خروج از بن بست بوجود آمده در سیاست خارجی و ترس از فشارهای هماهنگ اروپا و آمریکا در دوران پس از ورود بایدن به کاخ سفید ایجاد شده است، لذا چشم‌انداز روشنی از رسیدن به درک مشترکی از منافع مشترک در اختلافات مطرح شده نیز وجود ندارد و چون آتشی زیر خاکستر تداوم خواهد یافت.
نمود این قضیه در سخنان و موضع‌گیری‌های مناقشه‌برانگیز دو طرف در همین دوران لبخندهای دیپلماتیک اشتیاق به تنش‌زدایی قابل مشاهده است. برای مثال اردوغان روز 20 دی در سخنانی با لحنی کنایه آمیز گفت: "بسیاری از حوادث اخیر در اروپا و آمریکا بار دیگر نمونه استاندارد دوگانه در قبال کشورمان را نشان داد."
رئیس‌جمهور ترکیه در این خصوص گفت: شاهد آن هستیم کسانی که ترکیه را متهم به نقض دموکراسی، حقوق و آزادی‌ها می‌کنند؛ اما در مواجهه با نخستین تهدیدات شدیدترین تدابیر را اتخاذ می‌کنند.
همچنین وی 23 دیماه در سخنانی دیگر موضع کشورهای اروپایی در قبال مسئله قبرس را زیر سوال برد. اردوغان گفت: بجای آنکه در خصوص قبرس به سراغ مدل های شکست خورده برویم بهتر آن است که درباره راه های واقعی و جدید جایگزین بحث کنیم".
از طرف دیگر چاوش اوغلو وزیر خارجه ترکیه در نشست با مطبوعاتی هایکو ماس همچنان یونان را به ایجاد موانع در مذاکرات اکتشافی برنامه ریزی شده برای اواخر ماه جاری متهم کرد و گفت: "اگر یونان اصرار به عدم همکاری داشته باشد ، مسئولیت هرگونه تنش بین دو کشور بر دوش آتن خواهد بود."
حتی درخواست اخیر اردوغان از اروپا برای پیوستن ترکیه به این اتحادیه نیز که با وجود مخالفان سرسختی چون قبرس و یونان و آلمان و فرانسه دشوارتر از هر زمان دیگری می‌نماید تنها برای انداختن توپ در زمین اروپا در مذاکراتی است که امید چندانی به حل اختلافات آن نیست.
اروپا دلیل اصلی آمدن ترکیه بر پای میز مذاکره را فشارهای اقتصادی ناشی از مجازات‌های تحریمی اخیر علیه آنکارا و همچنین ترس از نزدیک شدن مواضع بروکسل – واشنگتن با ورود بایدن به کاخ سفید ارزیابی می‌کند و به همین دلیل حاضر به دادن امتیازات چندانی به ترکیه در پرونده‌های اختلافی نخواهد بود. در این راستا یک دیپلمات اروپایی روز گذشته گفته بود که «ترکیه از شدت لحن خود کاسته است زیرا نمی‌تواند به طور همزمان به خود اجازه افزایش تنش با آمریکا و اروپا را بدهد به ویژه با توجه به اینکه اقتصاد ترکیه هم اکنون در وضعیت متزلزل و شکننده‌ای قرار گرفته است».
